ئاوارە و مامەڵەی کۆیلە

مەرجەکانی کامپی دروست بۆ پەناهەندە و بێ مەرجی کامپی ئێزیدیەکان

کازیوە ساڵح

٤-٤

 ژیانی پەناهەندە لە نێو کۆشکیشدا بێت هێندە لەرزۆک وبێ ناونیشانە ، وەکو ئەوەیە لە نێو تابوتێکدا بێت، ئۆتۆمبێلێک بە دووی خۆیدا ڕایکێشێت بەرەو نادیار. کێشەی بێ شومارەکانی خۆیان کەمکورتیەکان لەوە بە ئازارترە ژیان بتوانێت وەرگێڕانی بۆ بکات. لە کوردستاندا گەندەڵی بەڕێوەبردنیشی هاوکێشکراوەو بارگرانیانی کردووە بە دوو. هەندێک لەو گەندەڵی وکەم وکوڕی و کەم تەرخەمیانە بریتین لە : 

کەم وکوڕی خۆراک:                                                                                                                           

  بە پێی ئەو پسولەی خواردنەی خەڵکی عێراق لێێ بەهرەمەندن ، ئاوارەکانیش هەر خێزانێک بەشی ٢٣ بیست وسێ ڕۆژ خواردن وەرئەگرێت، واتە هەموو مانگێک حەوت ڕۆژ پیویستە لە گیرفانی خۆیان خورادن بکڕن، ئەمە ئەگەر دوو مەرج بوونی هەبێت یەک پارە و دوو یان بتوانن خواردن لە ناو دەوارەکاند بکڕن ، واتە دوکانی فرۆشتن هەبێتا یان بوونی ئۆتۆمبیل بۆ ناو شار. ئەکرێتگریمانەی ئەوەت پێ بفرۆشنەوە کە سەرجەم هاوڵاتیان هەمان بڕە پشکی خۆراک وەرئەگرن. ئەمە ئاساییە بۆ خەڵکێک ژیان ئاسایی ولە سەر کاری ئاساییە خۆیەتی ئاساییە، بەڵام بۆ خەڵکێک خاوەنی ئەو ئاسایی بوونەی ژیان نیە بەشە نائاسییەکەی پێ پڕ بکاتەوە جگە لە کەمتەرخەمی وبێ بەشکردنیان لە مافە سەرەتاییەکانیان.           

    

موچە و لایەنی ئابوری:  لە هەموو کامپەکاندا لە ڕووی ئابورییەوە دادوەرانە مامەڵە لە تەک ئێزیدیەکان نەکراوە. کارتێک بۆ وەرگرتنی موچەیەکی کەم لە لایەن حکومەتی عێراقیەوە بۆ ئاوارەکان دروستکراوە. ئەم پسولە -کارتە- بۆ هەموو ماڵەکان دروست نەکراوە، بە بیانووی ئەوەی سەرجەم شوناسنامە و باری خێزانی عێراقیان نیە، هیچ ڕەچاوی باردۆخی ئەوان و ئەو ڕاستیە نەکراو کە ئێزیدیە ئاواراەکان لە سێ بەش پێک هاتوون ، بەشێک بە پۆشاکەکانی بەری خۆیانەوە ڕایانکردووە و فریای هیچ شتێک نەکەوتوون، بەشێک توانیویانە بەڵگەنامە و شمەکی سووکی بەهادار وهەندێک پۆشاکی دەربکەن، ژمارەیەک لە دەستی داعش ڕزگاریان بووە و سامانەکەیان یەک دەست پۆشاکی داعشی بووە کە پێوەی گەڕاونەتەوە و خاوەنی هیچ بەڵگەنامەیەک نین، لەوانە ژنێک بە چوار مناڵەوە گەڕابووە و مناڵێک وهاوسەرەکەی بە دەستی داعش کوژرابوون، دوو مانگ هەوڵی دەدا بۆ ئەوەی پسولەی ئەو بڕە پارەی پێ ببەخشن، بەڵام داواکەی بە بیانووی نەبوونی بەڵگەنامە یان ڕەگەزنامەی عێراقی ڕەت دەکرایەوە. ئەوانەی لە گەڵ ئاوارە عەرەبەکان لە یەک کامپدا بوون ناسازییان لەوە دەرئەبڕی کە ئەوانەشی کارتەکەیان بۆ کراوە هەمان بڕە پارە وەرناگرن کە عەرەبەکان وەریئەگرن، گوایە ئەوان دوو جار ، هەر جارەی ملیونێک دیناری عێراقیان لە ڕێکخراوێکەوە وەرگرتووە. پێویستە ئەوەش ڕوون بێت ئەو کوردانەی ئەم کارتەیان هەیە هەموو مانگێک بڕە پارە دیاریکراوە وەرناگرن؛ هەندێ جاریش نیوەیان وەرئەگرن نیوە وەریناگرن؛ خەڵکێک هەبوو سێ جار وەریگرتبوو، هەشبوو جاریەک یان دوو جار  وەریگرتبوو         

کەسانی خاوەن پێداویستی تایبەت: ئەو کەسانەی خاوەن پێداویستی تایبەتن هیچ مامەڵەیەکی جیاوازتریان لە تەک ناکرێت و ماف و ئەرکەکانیان هەر وەکو مرۆڤە سروشتیەکانە. باس لە دابینکردنی پێداویستی ڕۆژانی مرۆڤی خاوەن پێداویستی تایبەتیش ناکەم، چوونکە لە وڵاتەکەدا بە گشتی پێویستی ئەو چینە پشت گوێ خراوە. بۆ نموونە کەسێک زگماکی دەستێک وقاچێکی زۆر گەورەتر بووە لە قاچەکەی دی، ئەمەش وای ئەخواست کە هەموو جاریەک دوو جوت پێڵاو و پێکەری بۆ بکڕن بۆ ئەوەی جوتێکی زۆر گەورەتر بکڕن بۆ ئەوەی یەک تاکی بۆ قاچە گەورەترکە بە کار بهێنن. بەڵام ئەم دۆخە و دۆخی مرۆڤی خاوەنی پێداویستی تایەبت لە هیچ سەردەمێکدا لە سایەی دەسەلاتی کوردیدا ڕەچاو نەکراوە.                                                                                               بەشی دابەشنەکراو:                                                                                              

 لە کامپەکانی عەربەتدا بە هەر دوو ماڵ یەک کیلۆ گۆشتیان ئەدرایە، لە کات                                 

دیشدا مریشکی بە سەرچوویان بە سەردا دابەشکرابوو. بەپێی وتەکانی یەکێک لە ئێزیدیەکان یەکێک لە سەر پەرشتیارە عەرەبەکان پێی وتبوون مریشکە زیندووەکان تەنها عەرەبەکان بۆیان هەیە بیبەن چوونکە ئەوان موسڵمان و حەڵاڵ ئەخۆن ، ئەوەی پاکەتەکان حەڵاڵ نیە، بەڵام لە ڕاستیدا ئەوەی پاکتەکاندا حەوت مانگ بوو بە سەر چووبوو و بۆگەنی بڵاوبووەوە بە نێو دەوارەکەد. ئەم جۆرە مامەلە نامرۆڤانە لە هەردوو کەیسدا هیچ جیاوازیەکی نیە لە گەڵ مامەڵەکردنی کۆیلە.                                   دزینی خۆراک:                                                                                                     

 لە هەمان کامپی ناوبراودا، ئاوارەکان سکاڵایان لەوە دەکرد شیری مناڵ دابەش کراوە بە سەر ئەو ماڵانەی منداڵیان هەیە ، لەو بەشەی کە ئەگات بە ئەوێ ٤٥ چل و پێنج کارتۆنی ١٢ دوازدەیی واتە ٥٤٠ پێنج سەد وچل قوتو شیر هەتا ئێوارە دیار نەماوە.  بە قسەی ئەوان ئەم ئاکارە لە کاتی دابەشکردنی 

                                                                                  .شتە بەنرخەکاندا دووبارە ئەبێتەوە.

 هاوسەرگیری عەرەب وەک بەخشینی خودایی                                                                      

: جگە لەو نەهامەتیانەی بە هۆی گەندەڵییەوە ، لە ناوخۆشدا ڕووبەڕووی ڕەگەزپەرەستی زارەکیش دەبنەوە لە لایەن عەرەبەکانەوە،یەکێک لەو نموونانە کاتێک ژنە عەرەبەکان ژنانی ئێزیدی ئەبێنن پێیان ئەڵێن کە ئێزیدی چەند کەسێکی کەمیان ماوە بۆ ئەوەی نەکوژرێن، دوو لە کچە شوو نەکردوەکان و کەسێک لەوانەی  هاوسەرەکەی بێ سەروشوێن بوو، درکاندیان کە پێیان گوترابوو، "وەرن بتانکەین بە مووسڵمان و مارەتان ببڕین لە پیاوانی عەرەب بەڵکو پاک ببنەوە و خودا لە ڕابردووتان خۆش بێت و بتانپارێزێت ئەو ژمارە کەمەشتان تیا نەچن". ئەم نێتەی قسەی پێکراوەلە لایەن خەڵکێکەوە کە خۆیان ئاوارەن  لە سەر خاکی نەتەوەی ئێزیدیەکان جێگەیان کراوەتەوەو ژیانیان پارێزراوە، یەکسانەی بەوەی داعش ئەمڕۆ بە ژنانی کورد ئەیکات وهەر ئەمانە پێشتر بە ژنانی ئەنفالکراویان کرد. ئەوە ئەگەیەنێت کە دەسەلات کورتی ئیستایانە ئاکارەکانی داعشیان لە گەڵ جێبەجێ ناکەن.                                                                                         

        زۆر چیرۆکی سەیرو دڵ تەزینی دیکەش کە پەیوەندی بە باردۆخی گشتی ئاوارە نیە ئەوەندەی پەیوەندی بە عەقڵ و ئاکاری بەڕێوەبردنەوە هەیە. هەبوونی ئەو جۆرە ڕەگەزپەرستیە زارەکیانەش، سروشی گەندەڵیانە و هەروەها ئەو عەقڵی سیاسی بەڕێوەبردنە، بە تایبەت لە ناوچەی سلیمانیدا. چوونکە ئاوارەکانی عەربەت زۆرترین فشاریان لە سەر بوو، زۆرترین گلەیشیان هەبووە، کە من لێرەدا بە ڕاستەوخۆ نایخەمە ڕوو چونکە دژی ئایدیا و دۆخی نابەجێم نەک تاک. تەنها ئەڵێم لە کامپێکدا ئەندامی حزبێکی ئیسلامی بکرێت بە سەر پەرشتیاری. واتە وەکو چۆن زۆربەی تەلەفزیونە کوردیەکان لە ڕێگەی عەمامە بە سەر ئیسلامیەکانەوە پشتگیریان لە ئاکاری داعش و دژی ئێزیدی وەستانەوە، هەوڵیانداوە بە بوونی کەسێکی داعش فکر بەردەوام بێت لە جینۆسایدی سایکۆلۆژیان لە ئاوارەکان. هەندێ کاروکردار لەم کەسە ئیسلامیە باس دەکرا یەکسان بوو بەوەی لە عەرەبەکانیان بینیبوە[1]. هۆکاری دیکەی ڕوودانی ئەم چیرۆکانە دەگەڕێتەوە بۆ نادادوەری لە ژمارەی ئەوکەسانەی کە سەرپەرەشتی کامپەکە ئەکەن، چواردە  کەسیان عەرەبن ویەک کەسیان ئێزیدیە، ئەو تاکەش دەسەڵاتی زۆرینەی بە سەردا جێبەجێ ئەکەن و ناتوانیت مافەکانی کۆمەڵەکەی خۆی بپارێزێت.                   .                                                                                                                      

         ناوچەی سلێمانی بە پێجەوانەی ناوچەکانی دی لە ڕووی کولتووریەوە بەر لە جینۆسایدی ئێزیدیەکان لە لایەن داعشەوە ڕەگەز پەرەستی بەرانبەر بە ئێزیدی نەکردووە. هەر ئەمەش وایکردبوو کۆمەڵێک ئێزیدی بە خواستی خۆیان  شوێنی خۆیان بە جێ بهێڵن و لە سلێمانیدا نیشتەجێ بن. ئەمڕۆ کە لەم شارەدا پیتاک وهاوکاری بۆ ئاوارەی عەرەب کۆئەکرێتەوە بەڵام ئەو جۆرە مامەڵە وتراو وسەدانی دیکەی نەوتراو بەرانبەر بە ئێزیدیەکان ئەکرێت واتای گەڕانەوەی کولتووری ئەم ناوچەیە و خەڵکەکی ئەکات بۆ چەرخی بەردین، جگە لە دۆڕانی ئیداری و سیاسی بە نێو چەوانی دەسەڵاتدارانەوە.                        

     زۆر لایەن و دۆخی ژیانی ڕۆژانە دی لە مەرجەکانی کامپێکی تەندروست و تەبا لە گەڵ مافی مرۆڤدا باسکراون لەم کامپانەدابە گشتی دەستەبەر نەکراون، بەڵام پێویست بە ئاماژە پێکردنی ناکات ، چوون ئەو مەرجانە بۆ خەڵکی ئاسایی کوردستانیش دەستەبەر نەکراون. بەڵام گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە رێکخراە نێو دەوڵەتیەکانیش بە پێێ کولتوور و ژیاری ژینکردنی خەڵکە ئەو ناوچەیەی پەناهەندە ڕووی تێکردووە جۆریەتی مەرجەکانی ژیانی  پەناهەندە دابین ئەکات، بۆ نموونە ئەگەر خەڵکی وڵاتێک یان ناوجەیەک سیستەمی ئاوی گەرم لە ماڵەکانیاندا نەبووبێت و نەشزانن چییە ، رێکخراوەکانیش بوونی ئاوی گەرم بۆ ئاوارەکانی ئەو ناوچەیە ڕەچاو ناکەن و بە گرنگی نازانن. بۆیە ئەکرێت کولتووری گشتی کوردستان لە ڕووی سیاسی ، بەڕێوەبردن و ژیانکردنەوە هۆکارێک بێت بۆ خراپی باردۆخی ئاوارەکان لە کامپەکانی دهۆک وسلێمانی.                                                                                           

---

 تێبینی١-: چوون لە کوردستاندا خەڵک فێری ژیانی کۆیلایەتی کراوە و هەرچی کارمەندی گەندڵ هەیە ڕاپەڕاندنی کارەکانی خۆیان بە ناز بە سەر خەڵدا دەفرۆشنەوە، کە لە تەلەفزیونی کەی ئێن ئێن باسی هەندێک باردۆخی ئاوارەکانم کرد، باسی ئەوەشم نەکردبوو کە سەرپەرشتیکارەکەیان سەر بە حزبێکی ئیسلامیە چوونکە ئەو کات هێشتا بە دواداچوونی تەواوی ئەو مەسەلەیەم نەکردبوو. ئەم سەرپەرشتیارە بەڕێزە پەیوەندی پێوەکردم و هەڕەشەی دادگای ئەکرد، گوایە ئەو ماڵ ومنداڵی خۆی بە جێ هێشتووە خزمەتی ئەو خەڵکە ئەکات و هاوکاری منی کردووە ئەو خەڵکە ببینم و منیش باسی کیشەکانیان ئەکەم و دەمم داناخەم. یەکەم من لە هیچ کامپێکی دهۆکدا داوای ڕەزامەندی ئاسایشم لێ نەکراوە بەڵام لە کامپی عەربەتدا هەتا نەچووم بۆ ئاسایش ولای ئەوان ڕەزامەندیم نەهێنا نەیانهێشت بچمە ناو کامپەوە وقسە لە گەڵ خەڵک بکەم. دوو: لەوە تێناگەم تا کەی مرۆڤی کورد ئەوەی ئەرکی خۆیەتی و بە پارەی ئەیکات و پیشە وکارەکەیەتی کە پێی ئەژی بە ناز و شۆڕش بە خەڵکی ئەفرۆشێتەوە. کەسێک کارمەندە بە پارە، کارەکەی خۆی تەنها بە ناتەواوی ناکات بەڵکو گەندەڵیشی تیا ئەکات، لە هەر شوێنێک خاوەن سیستم و یاسا دەرئەکرێت، ئەو نازی بە سەرئەو خەڵکە و کەسێکیشدا ئەکرد کە لە گیرفانی خۆی، هێندەی ساڵانەکەی جەنابی بەڕێوەبەری تەنها بە تیکت فرۆکە داوە و لە دوورترین کێشەوەرەوە هاتوەتە ئەوێ بۆ ئەوەی ئەو خزمەتە بکات و نازیش بە سەر جەنابی بەڕێوەبەردا ناکات ، بەڵکو هەموو کارەکان وەکو خۆیان داوای ئەکەن لە فۆرم پڕکردنەوە وئاسایش بە شیوەی یاسای ئەکات. ئەگەر مۆراڵ غایب نەبێت تەنانەت کاکردن وپێشەش ببێت بە نازکردن ، دەبوو لە  بەردەم ئەو جۆرە هەڵوێستەدا کەسانی دیدا ئامادەیی نەبوایە. ئێستا گومان ئەکەم ئەگەر ئەم جۆرە ڕەفتارە نەشیاوەی خەڵکانی ناپەرپرس لە پشت بێ بایەخی  بێگانەکان نەبێت بۆ کورد وئاوارەی کورد.