ڕۆژنامەی وشە

كازیوە ساڵح بەشداریی فێستیڤاڵێكی كەنەدا دەبێت

1. وشە/ ئەنوەر حەمەغەریب-

كۆمەڵەی نووسەرانی كەنەدایی، فێستیڤاڵێكی ئەدەبی و هونەری بۆ 21 نووسەر و 21 موزیكژەن ساز دەكات كە لە ڕۆژی (یەكی ئادار) سبەی یەكشەم ساز دەكرێت. 

نووسەری ناسراوی كورد "كازیوە ساڵح"یش بە چیرۆكێك لەو فێستیڤاڵە بەشداری دەكات، هاوكات خوێندنەوەی ئەو چیرۆكە بە بەشداریی موزیكژەنی كەنەدی "كارۆل بەیلی" دەبێت.

كازیوە ساڵح بۆ "وشە" گوتی: ئەم فێستیڤاڵە نەریتێكە لەو وڵاتە كە ماوەی 7 ساڵە لە یەكی ئاداردا بەڕێوە دەچێت. لەم بۆنەیەدا چیرۆك، شیعر، یان بەشێك لە ڕۆمان دەخوێنرێتەوە. منیش بەكورتە چیرۆكێك بەناونیشانی Don‌t Die Before You Pay بەشداری دەكەم.                      

ئەوەشی گوت: لەم فێستیڤاڵەی ئەمساڵدا من وەك كوردێك بەشدارم و چیرۆك دەخوێنمەوە، ئەم چیرۆكەیش یەكێكە لەو دوو چیرۆكەی كە لە تەمەنی (16-17) ساڵیدا نووسیومن و دڵخۆشم بەوەی لەوێدا بخوێنمەوە. 

AM:09:46:28/02/2015

http://wishe.net/dreja.aspx?=hewal&jmare=12533&Jor=8

ماڵپەڕی پێنووسەکان

http://penusakan.com/gshty/bayan-namaw-ragayandn/27963-2015-02-28-01-08-39.html

Toronto Writers' Co-operative لە ڤێستڤاڵێکی یەک شەوەدا کۆمەڵەی نووسەرانی کەنەدی

شەوێکی ئەدەبی و هونەری بۆ ٢١ نووسەر و ٢١ مۆسیقاژەن ڕێک ئەخات لە کاتژمێر ٦ی ئێوارە ، ڕۆژی ١ی مارس ٢٠١٥

لەم ئێوارەدا و لە گەڵ نووسەرانی کەنەدیدا نووسەری کورد کازیوە ساڵح یەکێکە لە بەشداربووەکان بە کورتە چیرۆکی

" Don’t Die Before You Pay"

بەشداری ئەکات ، فلوت ژەنی کەنەدی کارۆڵ بەیڵی هاوشانی فلووت دەژەنێت. ئێوارەکە تەنها بە زمانی ئنگلیزییە و هاتن بۆ هەمووانە و نرخی چوونە ژوورەوە بە بەخشیشی بێ مەرجە

ئەدرەس

Sunday, March 1

The Rivoli

334 Queen Street West

Toronto, On, Canada

M5V 2A2

بەشی دووەمی دیدارێک لە گەڵ ڕۆژنامەی چاودێر سەبارەت بە داعش

"دواجار لە ناوچوونی خودی ئیسلامی بەدوادادێت" 

كازیوە ساڵح: باسنەكردن لە كێشەكانی ئیسلام پەرچەكرداری قورسی لێدەكەوێتەوە

2/28/2015 11:59:00 AM

چاوپێكەوتن: ئەنورە حەمەغەریب
(2-2)

پسپۆرێكی بواری جینۆساید‌و كلتور، رایدەگەیەنێت: ئاینی ئیسلام بە شیوەیەك دەستی بە سەر بیركردنەوەو كلتورو یاساو بەڕێوەبردنی كورددا گرتووە كە كردویەتی بە كۆیلەیەكی زمانبڕاو.

ڕوانگەوڕەخنە: دەوترێت دروستبوونی ڕێكخراوی قاعیدە و بۆكۆحەرام ‌و داعش‌ و چەند گروپێكی تر هەلێكی زێڕینی داوەبەدەستەوە ئەو دەستەبژێرە سیاسی ‌و ڕۆشنبیرانەی كە هۆكاری دروستبوونی توندڕەوییەكان دەگێڕنەوە بۆ ئیسلام ‌و ڕێِبین هەردی لێرەشدا پێی وایە ئەمە وایكردووە ئەو كەسانە زۆر بێویژدانانە هێرش بكەنەسەر پیرۆزی ئاینی ئیسلام كەبەملیۆنەها مرۆڤ باوەڕی پێهێناوەو ڕێزی ئەگرن، بۆچوونی ئێوە خۆی لەكوێی بۆچوونەكانی ڕێبین هەردیدا دەبینێتەوە؟
كازیوە ساڵح: هەبوونی داعش هەلی داوە بە دەست زۆر چین و توێژەوە لە سەر بنەمای ژێرپێخستنی  بەرژەوەندیی خەڵك و هۆشیاكردنەوەی خەڵك  نەخشەی یاریەكانی بكێشێت، لە لایەك ئیسلام بێبەریدەكرێت و ناشوێرن وەڵام و خوێندنەوەیان بۆ ئایەت و حەدیسەكانی داعش هەبێت بۆ ئەوەی ڕاستییەكان بە شاراوەی نەمێننەوە، لە لایەكی ترەوە توێژێك هەموو نەهامەتییەكان ئەگەڕێننەوە “تەنها” بۆ ئیسلام  و كارتی سەوز بە  سەرچاوەی زۆر كێشەی تر ئەدەن، لە سەروو ئەمانەشەوە، كۆمەڵێك نووسەر و قسەكەرو ڕۆژنامەنووسی سیاسەتباز دروستبوون هەمیشە سواڵی جەماوەرێتی و مەیلی دەسەڵاتداران ئەكەن، هەمیشە لە سەروبنی ڕووداوەكاندا ئەبن بە پاڵەوان، بە هەست و لێكدانەوەی خۆیان كێ براوە بێت ئەكەونە پشتگیری ئەو كەس و لایەنە، ئیتر ئەگەر گروپێكی تیرۆریستی وەكو داعشیش بێت، بۆ ئەوان  بوونی جەماوەر و كۆمەڵێ دەستكەوت  لەشوناسی ڕاستەقینەی ڕۆشنبیری گرنگترە. ئەمڕۆ خەڵكێك بە ناوی ڕۆشنبیر و نووسەر موچەكەیان لە داعشەوە بۆ دێت، واتە زۆر ئاساییە ببینین ئەوەی بۆ دەسەڵاتە سیاسیەكانی پێشتر و ئێستا كراون بۆ داعشیش بكرێت، چونكە  ئەم سێ ڕەهەندە بوون بە كلتوری ژیانكردن لە ناوچەكەدا و  بە هەمان ڕیتم لە هەموو كێشەیەكدا هەیە، لەم سێ ڕەهەندەشدا ئیسلام زیانی بەركەوتووە و ئیسلامی سیاسی و ئەوانەش ئاینیان وەكو سیاسەتێك بۆ كاری خۆیان بەكارئەهێنن قازانجیان كردووە. مرۆڤی بێ مەبەست و ڕۆشنبیر پێویستە كێشەكان یەك لایەنە لێكنەداتەوە. هەموو چیرۆكێك دوو ڕووی هەیە، ئەوەی باستان كردووە یەك ڕوویەتی، ڕوویەكی دی ئەوەیە ئایە ئاینێك ملیونەها كەس باوەڕی پێی هەیە، قوربانی بۆ ئەدات بۆ ئەبێت ئەوەندە بێڕێز سەیری ئەم ژمارە زۆرە بكات و  بێئومێدیان بكات بەو هەموو  کردە توندوتیژیە و کاری تیرۆریستی و دژە یاسا و مۆراڵی مرۆڤایەتییە؟ ئایە ئەو گروپە تیرۆریستانەی ناوتان هانیون و سەرجەم تیرۆریستە مێژوویەكان ئەندامەكانیان ئیسلام نین؟ لە لایەن بەهێزترین دەوڵەتانی ئیسلامییەوە بەرگری و هاوكاری ناكرێن؟ ئایە بەرگریكردن لە وەها دیاردەیەك لە خزمەتی كێدایە و بۆ كێ ئەكرێت؟

ڕوانگەوڕەخنە: ئێوە پێتانوایە داعش دیاردەیەكی ئاینی‌ و كلتوری ‌و سیاسی ناوچەكەیە و هەر سەد ساڵەو بەجۆرێكی دیكە سەرهەڵدەداتەوە، فاكتەرە كلتوری‌ و سیاسییەكە بەئاینەوە لە بەهێزبوونی گروپێكی وەك داعش لە كوێدا بەیەكەوە گرێدەدەنەوە؟
كازیوە ساڵح: ڕاستە، ئەوەی وتوومە دووبارەكردنەوەی ئەو بۆچوونانەیە  پازدە ساڵ بەر لە ئێستا دەرم بڕیوون، ئەو كات باسی كلتوری توندوتیژیم لە ئیسلامدا كردووە، باسم لەوە كردووە باسنەكردن لە كێشەكانی ئیسلام پەرچەكرداری قورسی لێدەكەوێتەوە و دواجاریش لە ناوچوونی خودی ئیسلام. ئەگەر بگەڕێنەوە بۆ ژمارەكانی گۆڤاری (نڤار) لە لایەن خۆم و نووسەرانی تریشەوە كە بۆ ئەو  تەوەرانەیان نووسیوە، پێشبینی ئەمڕۆ و پێشبینی كۆتایی هاتنی ئیسلاممان كردووە. ئەو كات باسمان لەوە كردووە ئەگەر ئەو كێشانە گفتووگۆ نەكرێت و ئازادیی گفتووگۆ و ڕاستكردنەوە نەکرێت، لە بەر ئەوەی من هیچ مەبەستێكی سیاسیم نەك تەنها بەرانبەر بە ئیسلام نەبووە و نابێت، بەڵکو پێم خۆش بوو چانسێك دروستبكەم هەردوو بەرەی ئیسلامی و علمانی گفتووگۆی تێدابكەن و ئەو فاكتەرانەی بوون بە كێشە بە شێوەیەك لەگەڵ سروشتی كۆمەڵگەی كوردی و بەرژەوەندیی نیشتمانیدا بگونجێت؛ چارەسەربكرێن، بەڵام پێدەچێت كورد دوژمنی چارەسەر پێشینە و بەرگرتنبێت لە كارەسات بەر لە ڕوودانی. ئەوە بوو ئیسلامی سیاسی بە دوژمنی ئیسلامی دەناساندم و علمانی بە لاینگری ئیسلام و پێیان وابوو نابێت من هەلی وایان بۆ  بڕەخسێنم فكری خۆیان بگەیەنن و فێری گفتووگۆ بن لە سەر كێشەكانی ئیسلام، ئەوەبوو لە بری ئەوەی ئەوان لەو بە دیمۆكراتیك قسەكردن و چانسە مۆدێرنەی بنواڕن و سوود بە نەوەیەك بگەیەنن كە پێیان ئەوتین ' مراهق' و كاڵفام، بەڵام هەوڵەكانیان لە ناوبردین. ئەمڕۆ ئەوەی ئەوان ناویان نا كاڵفامی هاتەدی و خۆشیان بە مەمنوونی بە دووی كەناڵدا ئەگەڕێن لە دەرەوەی ئەوانەی خۆیان هەلی قسەكردنیان بۆ برەخسێنێت. بەڵام بە هەردوو بەرە هەرگیز بیریان لە لێبوردنێكی ساكار و ئاسایی نەكردەوە بەرانبەر ئەو خەڵكەی وەكو من زیانیان پێگەیاندن. ئەوانەی وەكو (عەبدولخالق مەعرف و كۆمەنیستەكان) كوشتنیان لە سەر ئەوەی باسی داعشیان لە ڕابردوو و ئەگەری دووبارە بوونەوەی لە داهاتوودا  كردووە. ئەمەیە كێشەی ئیسلام، لە یەك ئاستدا وەستان، چەقان لە قوڕێكدا و خولانەوە تێیدا هەتا خۆشی و دەوروبەریش گێژئەكات و دوایی بە دۆڕاوی لێی دێتەدەرەوە.  ئەوساش و ئێستاش من پێم وایە ئاینی ئیسلام بە شیوەیەك دەستی بە سەر بیركردنەوە و كلتور و یاسا و بەڕێوەبردنی كورددا گرتووە كە كردویەتی بە كۆیلەیەكی زمانبڕاو، كۆیلەش ناتوانێت خاوەنی شوناس بێت، ناتوانێت هەڵگری گۆڕانكاری و بەرەوپێشچوون بێت، بەڵام ئەكرێت لە ناكاودا لەو كلتورە یاخی بێت. توندوتیژی ئەگەر چارەسەرنەكرێت، ئەبێت بە كلتوور لەگەڵ كاتدا پەرچەكردار یان پەرچە-توندوتیژی
 دروستئەكات، پەرچە توندوتیژیش لە خودی توندوتیژییەكە ترسناكترە، چوون دووەمیان تژییە بە ڕك counter-vioelence.
ناتوانین بڵێین مرۆڤ پێویستی بەوەیە چوار ساڵ جارێك سەركردەكەی بگۆڕێت، بەڵام بیری بۆ گۆڕینی خودی پەیڕەوپرۆگرامەكان نەچێت، تەنها كەس بگۆڕێت نەك پەیڕەوپرۆگرام. ئایە بۆ چاوەڕوانی ئەوە ئەكرێت مرۆڤ بۆ ماوەی ١٤٠٠ ساڵ یەك ئیدۆلۆژی بە ناوی ئاینەوە بە سەردا سەپاوبێت و هەموو ئازادییەكانی زەوتكرابێت و چاوەڕوانی ئەوە نەكەیت سەرجەم كۆمەڵگە بە دەم كێشە سایكۆلۆژی و كۆمەڵایەتی و كلتورییەكانەوە نەكرۆژرێت. هەموو ئاینەكان پێیان خۆش بوو بە هەمان شێوە دەسەڵاتی خۆیان بسەپێنن، ئەگەر بیزانیبایە ئەو بە زۆر خۆسەپاندنە نابێت بە هۆی بەیەكجاری لە ناوچوون و ڕشتنی ئەو هەموو خوێنەی لە ناو ئیسلامدا ئەڕژێت، بەڵام هەموو ئاینێك تا ئەو ئاستە مرۆڤی بێ بەها نەكردووە.

ڕونگەوڕەخنە: ئەگەر دین كاریگەرییەكی زۆری لەسەرر ژینگەی كۆمەڵایەتی وڵاتانی ئیسلامی بەو شێوەیە دروستكردبێت كە تێیدا گروپی داعشی لێ لەدایكبێت، ئەی چی لەبارەی ژینگەو فاكتەرەكانی ئەو هەموو داعشە خۆرئاواییانە دەڵێیت كەئێستا بۆ وڵاتانی جیهانیش بونەتە جێی مەترسی، كە لەزۆربەی ئەو وڵاتانە نەك ئیسلام كاریگەری نییە وەكو پێویستیش پەیڕەوكەری تێدا نیە بۆ بڵاوكردنەوەی ئایینەكە؟
كازیوە ساڵح: كارەساتە كورد خۆی بەراورد ئەكات بەهەموو گونجاو و نەگونجاوێك، كە ئەڵێین تەنها لە نێو سێ ملیون  كورددا سی هەزار ژن داعشیانە كوژراوون، ئەڵێن ئەمەریكاش ژنی تیا ئەكوژرێت، خۆی بەراوردئەكات بە سێ سەد ملێون دانیشتووی ئەمەریكا و چەند تاوانێكی بەراورد نەكراو. ئەمڕۆش بۆ داعش كورد  خۆی بەراورد ئەكات بە چەند هەرزەكارێكی هەڵهاتووی ڕۆژئاوا. ئەوانەی ڕۆژئاوا بەراورد بە ژمارەی دانیشتوانی ڕۆژئاوا و ژمارەی داعشی ڕۆهەڵات  زۆر لەوە كەمترە شایانی بەراوردكاری بێت. ئەوانیش لە كاتیگۆری جیاواز پێكهاتوون. لە سەدا سەروو نەوەد خۆیان یان موسڵمانن یان  پێشتر بوون بە موسڵمان، واتە ئەو ڕێگەیان پێشتر پیشاندراوە. ژمارەیەكیان بە تایبەت كچەكان مناڵی ئەو خێزانە توندڕەو لە ڕووی كۆمەڵایەتیەوە داخراوانەن كە ژنان لە ڕۆژهەڵاتیشدا وەكو ئەوان نەژیاون و چوونیان بۆ ناو داعش لە میانەی خۆڕزگاركردنەوە بووە، واتە ئەوەیان پێ باشتربووە لە خۆکوشتن(انتحار)، ژنی تێدایە گەڕاوەتەوە و دانی بەوەدا ناوە  كە بەربادی سێكشوالیزمی داعش سەرنجی ڕاكیشاوە و ڕۆشتووە بۆ ئەوەی ئەو ئەزموونەی هەبێت، ژمارەیەكیان نەخۆش و تاوانبار و زیندانی پێشترن، بێ گومان هەمیشە ژمارەیەكیش لە لایەن موخابەراتی وڵاتانەوە دەنێردرێن. واتە ئەوانەی ڕۆژئاوا هەموویان خەڵكێك لە ڕووی تەمەن و عەقڵەوە كاڵفام و مناڵن، بە پێچەوانەی ئەوانەی ڕۆژهەڵات. لە سەروو ئەمانەوە كورد لە بەرژەوەندیی نییە، نە ئەم جۆرە بەراوردكاریە بكات، نە لاسایی عەرەب بكاتەوە ئەو باهانانە بهێنێتەوە بۆ داعش.

ڕوانگەوڕەخنە: بۆچی ڕەخنە گرەكان لەئیسلام‌و كلتوری دینی تەنها داعش‌ و هاوشێوەكانی دەبینن‌و ئەو هەموو موسوڵمانانە نابینن كە نەداعشن‌و نە توندڕەون ‌و نەدژی ئازادی ‌و ئافرەت‌و پێشكەوتنی كۆمەڵگایشن؟ واتە: خوێندنەوەكان لەسەر ئیسلام ‌وئیسلامییەكان هێندەی ئایدۆلۆژین هێندە مەنتقی ‌و واقعی نین؟
كازیوە ساڵح: كێشەی گەورەیە ئەبینم كە ئیسلام و موسڵمان تێكەڵاو ئەكەن و لە یەك جیاناكرێنەوە. ئەبینم كورد وێنەی پێشمەرگەیەكی فیداكار ئەخاتەڕوو كە نوێژئەكات لە بەرەكانی جەنگی دژ بە داعش و ئیسلام و ئەڵێت ئەوەیە ئیسلام. ئەوە موسڵمانە نەك ئیسلام، ئیسلام  پەیڕەو و پرۆگرام و سیستم و كلتوور و ئایدۆلۆژیایەكە جێگەی باش و خراپی تیا ئەبێتەوە، بەڵام لە بەر ئەوەی ئایدۆلۆژیاكە هاندانی نەگەتیڤیانەی زیاتر تیایە، زۆرترین خراپی تیایە. كۆمەڵێك موسڵمانی باشی تێدایە، كە بەشە پۆزەتیڤەكەی ئیسلامیان كردووە بە ڕێنمونیکار؛ یان بەهانەی جوانییەكانی ژینیان، هەروەكو چۆن هەندێك كەس خاك، یان فەلسەفە، یان مرۆڤدۆستی ئەكات بە ڕێنمایندەی ژیانی بۆ ئەوەی لە ناو کۆمەڵدا كارەكتەرێكی پۆزەتیڤ دەرکەوێت. ئیتر هەڵبژاردەنەكانی مرۆڤ بە پێی ئاستی خوێندەواری، كواڵێتی خوێندن، ژینگە ئەگۆڕێت. ئەگەر بۆ نموونە فەلسەفە ئەو هەموو فاكتەی دژ بە مرۆڤ و هاندانی دژ بە توونوتیژی تیا بوایە ئێستا دەمێك بوو لە مێژووی مرۆڤایەتیدا هەڵگیرابوو و قەدەغە كرابوو، هەروەكو چۆن( فرەژنی) لە مێژووی كۆنی گریكدا هەبووە، كە زانرا خزمەتی مرۆڤایەتی ناكات هەڵگیرا. ئایە ئەوە مرۆڤە بێ خودا و بێ ئاین و مرۆڤدۆستەكان نین سەرجەم داهێنانەكانی دنیایان بەرهەمهێناوە بۆ خزمەتی مرۆڤایەتی و مرۆڤ بە بێ بیركردنەوە لە باكگراوندی ئاینیان؟ مرۆڤ هەر كە بیری لە هەڵسەنگاندنی كارەكتەرو كەسییەتی  خۆی كردووە لە ژێر سنوور بەندییەكانی ئایدۆلۆژیەكدا هەرچییەك بێت جۆری ئەو ئایدۆلۆژیە، ئاینی، حزبی، پیاوانەی و ژنانەیی  سنوورەبەندی مۆراڵ، ئەقڵ و كرداری جوانی مرۆڤیش ئەكات. لەوانەیە ئەو ئاینە وایكردبێت هەزاران كەس مادەی هۆشبەر نەخوات، بەڵام پرۆگرامێكی تەلەفزیونیش ئەوە ئەكات. پێویستە ئاین زۆر لەوە گەورەتر بێت كە كاریگەری ڕێژەیی هەبێت. بۆیە  مرۆڤ ئەگەر خۆی لەوە گەورەتر نەزانی ئایدۆلۆژیەك سنوركێشی بكات، كەموكووڕییەك لە مرۆڤایەتی و تێگەشتن و متمانەی بە مرۆڤبوونی خۆی هەیە. هیچ ئایدیۆلۆژیەكی گشتگیر سیاسی بووبێت یان ئاینی نەیتوانیوە ئازادیی تاك بەرجەستەبكات، سەیرە بۆ ئایۆلۆژیەك سێكسی بە كۆمەڵ و سیغە وعورفی و  فرەژنی و زیندەبەچاڵ و كوشتن و جاریە و ...هتد ئەكات بە تایتڵ چ جۆرە ئازادییەكی بۆ ژن تێدایە. وابزانم من ئەبێت لە ئێوە زیاتر ئەو كەسانە بناسم كە باوەڕییان بە ئازادیی مرۆڤ هەیە بە گشتی نەك ژن ، ئەوانەش بە دەگمەن ڕۆژهەڵاتی تیا بووە، چوون ڕۆژهەڵاتی كێشەی لەگەڵ تێگەشتن لەكۆنسێپتەكە هەیە، ئەو دەگمەنانەش كە لە ئازادیی تێگەشتوون و كۆیلایەتی یان زیادەڕەوییان تیا نەكردووە، ئەو تاكانە بوون كە باوەڕیان بە مرۆڤبوونی خۆیان هەبووە، مرۆڤدۆستی ڕێنمایی ژیانی كردوون. كە مرۆڤ لە واتا دروستەكەی ئازادی و كۆیلایەتی تێگەشت ئەوجا ئەتوانێت لە لۆژیك و واقع تێبگات، لە بەر ئەوەی ئێمە هەر كەسەمان هێندەی تێگەشتنی خۆمان لە لۆژیك ئەگەین، پێناسی من جیاواز ئەبێت بۆ ئەوانەی وشە لە بری كردار پراكتیك ئەكەن، كاتێك دێتە سەر بە لۆژیككردنی ژیان.

A LITERARY EVENT

Toronto Writers’ Co-operative

Presents its 7^th

EXCHANGING NOTES:A LITERARY EVENT

POETRY!       PROSE!       MUSIC!

 6 PM      Sunday, March 1 ,2015    

          The Rivoli

334 Queen Street West, Toronto (Rivoli.ca)

I am reading one of my works " Don’t Die Before You Pay"

Exchanging Notes offers an entertaining combination of spoken word

with live musical accompaniment.

 A variety of instruments support 21 authors in a variety of genres.

BLUES! ROCK! JAZZ! THINGS TOO WEIRD TO NAME!

The Rivoli offers a complete dinner and drink menu.

  

Toronto Writers' Co-operative لە ڤێستڤاڵێکی یەک شەوەدا کۆمەڵەی نووسەرانی کەنەدی 

شەوێکی ئەدەبی و هونەری بۆ ٢١ نووسەر و ٢١ مۆسیقاژەن ڕێک ئەخات لە کاتژمێر ٦ی ئێوارە ، ڕۆژی ١ی مارس ٢٠١٥
منیش یەکێکم لە بەشداربووەکان بە کورتە چیرۆکی

" Don’t Die Before You Pay"

بەشداری ئەکەم ، فلوت ژەنی کەنەدی کارۆڵ بەیڵی هاوشانم فلووت دەژەنێت. ئێوارەکە تەنها بە زمانی ئنگلیزییە و هاتن بۆ 

هەمووانە و نرخی چوونە ژوورەوە بە بەخشیشە

ئەدرەس

Sunday, March 1

The Rivoli

334 Queen Street West

Toronto, On, Canada

M5V 2A2 

جینۆسایدی ئێزدیەکان بەشی ٩

جینۆسایدی سایکۆلۆژی و کلتوری ئێزدیەکان

کازیوە ساڵح

بەشی ٩

ئێزیدی نە تاووس پەرەستە و نە شەیتان پەرەست:

"ئێمە شەیتانی خۆمانین، ئەم دونیاشمان کردووە بە دۆزەخ بۆ خۆمان " ئۆسکارد وایەڵد                                    
بە ڕەچاو نەکردنی ئەو راستیەی تا چەند شەیتان بوونی هەیە،سەرچاوەی کۆنسێپتەکە تا چەند دروستە ، لە کوێیەوە هاتووە و لە کوێی مرۆڤدا حەشاردراوە. شەیتان بووە بە بیانویەک بۆ پەنادانی کار و نێتە قێزونەکانی مرۆڤ. ژمارەی ئەوانەی قوربانی ئەم نێتەن کەم نین، بەڵام درێژترین ماوەی قوربانیدانی ئەم نێتە ئێزیدی تۆماری کردووە. ئەویش بە هۆی لاوازی نەتەوەیی، یەکدەنگی و یەک دەستی ناحەزانی کورد و ئێزیدی، ئەو چەوساندنەوە نەبڕاوەی بە دڕێژایی مێژووی لە پاش سەرهەڵدانی ئاینی زەردەشتییەوە تا ئەمڕۆ سێبەری زاڵ بووە بە سەریاندا، جگە لە نەخوێندەواری و نەبوونی هۆشیاری نووسین و ڕوونکردنەوە و ڕاستکردنەوەی ئەو تێکدانە ئاینی و کلتوری و نەتەوەییانەی دراوەتە پاڵییان.                                                                                                                      

                            

لە گەڵ ئەوەی وەکو لە ژمارەکانی ڕابردوودا باسم کرد لە متۆلۆجیادا تاووسی مەلەک کوڕی خواوەند و دوایش خۆی گەوترەی خواوەندەکان بووە. ئەمەش بۆ هەر نەژادێکی دی بووایە نەک کورد هەمیشە بە خوا سەیری دەکرد و ناوی دەهێنا، چوون سەدان نەژاد و نەتەوە و ئاینزا لە جیهاندا هەتا ئێستا لە سەر ئەو باوەڕو کلتورە دێرینانەماونەتەوە  . جگە لەوەی ئەو مرۆڤو نەتەوانەی ڕووبەڕووی سەختی زۆر ئەبنەوە بە هۆی هەر فاکتەرێکەوەبێت زیاتر هۆگری ئەو فاکتەرە ئەبن، بۆ نموونە ئەوانەی لە ڕووی نەتەوەییەوە چەوساوەن نەتەوەییترن هەتا نەژادە ئازادەکان. ئەمە بۆ فاکتەرەکانی دی هەر وایە بە تایبەت ئاین، بەڵام ئیزیدی زۆر نەکەوتوەتە ژێر کاریگەری سۆزداری لە گەڵ ئەو فاکتەرە ئاینیانەی کە لە میتۆلۆجیادا هاتوون سەبارەت بە تاووسی مەلەک و وەکو فریشتە مامەڵەیان بە مێژوو و بوونی تاووسەوە کردووە نەک خودا. لە لایەکی دی لە گەڵ ئەوەی خۆیان بە نەوەی ئیبراهیم ئەزانن، بە پێی ئەو میتۆلۆجیایەش ئەبێت ڕەگەزێکی ڕەسەنتری مرۆڤایتەی بن ، لە  گەڵ ئەوەشدا لە پاڕانەوە و نێوێژەکانیاندا دان بە زۆربەی ئەو ئاین و پەیامبەرانەدا ئەنێن کە پێش وە پاش خۆیان هاتوون

ئێزیدی پێی وایە خودا دروستکەری گێتی و هەموو بوونەوەرەکانیەتی ، هەر خوداش چاکە وئاوەزی لە مرۆڤدا دروستکردووە، خراپە و شەڕی بۆ نانێرێت، بەڵام ئەتوانێت نەهامەتی و خراپەیان لێ دوور بخاتەوە ، هەر وەکو چۆن ئەتوانێت چاکەیان لە ناودا بڵاو بکاتەوە. بۆ جێ بە جێکردنی کارەکانی دنیاش خودا مەلائکە / فریشتەی ناردووەتە سەر زەوی، وە لای ئیزیدی تاووس گرنگترینیانە چونکەپێیان وایە نزیکترینیانە لە خوداوە.

 بە پێی ئەو سەرچاوانەی لە لایەن ئەم نووسەرانەوە ' زهیر کازم عبود ٢٠١١، سعید الدیوەجی ٢٠٠٣، ، خلیل الجندی ١٩٩٨، گەیست ١٩٨٧، تد. ' نووسراوون ، جگە لەوەی ئەو گریمانە ڕوو ئەخەنە کە خوداوەندی یونان تیوێس و خوداوەندی مەسیحیەکان زیۆس هەر لەو تاووس /تامۆزەکەی ئێزیدیەوە وەرگیرابێت ، هەروەها  حەوت فریشەتەکە ئێزیدیان بەم شیوەیە ڕیزبەند کردووە:

خودا لە ڕۆژی یەکەشەمەدا فریشتە عەزازیلی  " تاووسی مەلیک" دروست کردووە.

  تا ئێرە دەرئەکەوێت کە تاووس لای ئێزیدی بە خودا سەیر نەکراوە و بەڵکو ناوی بەهێزترین فریشتەیە لە میتۆلۆجیای ئیزیدیدا، وە ئێزیدی تاووس پەرەست نیە ، بەڵام تاووس گەورەترین فریشتەیە و پیرۆزترین هێمای ئاینیانە لەوێوە پێی ئەڵێن تاووسی مەلەک . کەم نین ئەوانەی بە بت پەرەستیشیان تاوانبارکردن تەنها لە بەر ئەوەی پەیکەری چەند تاووسێک لە دەوری لالش و مەزارگەکانیاندا دانراوە. ئەمەش جگە لە ڕەمزییەت بۆ ئاینەکەیان هێما نیە بۆ هیچ شتێکی دی ، وەکو چۆن مەسیحیەکان خاچیەکیان هەیە بۆ نوێنەرایەتیکردنی ئەو ئاینە لە کاتێکدا لە سەردەمی خودی مەسیحدا ئەو خاچە نە بوونی هەبووە و نە هێمایەکی هاوشیوەش لە ئارادا بووە ، یەکەم کەسیش کە خاچی کرد بە ڕەمزی مەسیحیەکان قوستەنتین بوو، گوایە خەوی بینیبوو ئەو  سێ مێخەی کە مەسیچی لە سەر لە خاچدرا و دوای ناوی نرا خاچ بکەن بە هێمای خۆیان. خەونێک لە کاتێکی ساکاری مامەڵەو ژیاندا ئەکرێت بە هێما ئاینیەکی بەرفراوانی وەکو مەسیحیەت.      لەم ڕوانگانەوە تاووسی مەلەک شەیتان نیە ،بت نیە ، پەرستراو نیە ، فریشتەیەکی پیرۆزە و هێمایەکی ئاینی یە و ئیزیدیش لە بەر ئەوەی گروپێکن تەنها لە ڕێگەی ئاینەوە تایبتمەندی خۆیانیان پاراستووە نەک خاک و نەتەوە و نیشتمان ڕێزیەکی بێ وێنەیان بۆ هێما و نوینەرە ئاینیەکانی خۆیان هەیە و ئەمەش مافی ساکاری هەر مرۆڤ و نەژاد و نەتەوەیەکە. کەواتە ئەم چەوساندنەوە بێ پسانەوەی ئیزیدیەکان بە بیانووی شەیتان پەرەست لە کەیەوە و لە کوێیوە سەرچاوەی گرتووە ؟ کێ بە شەیتان پەرەست تاوانباریکردن؟ چ جۆرە ڕاڤەیەکیان خستە بەر دەست بەوا بتەوێ توانیان ڕەگی چەوساندنەوە و لە ناوبردنی هەمیشەی ئیزیدی بچێنن؟                                                           

 مەتەمسەکۆنسیس واتە کۆپیبوونەوە یان ' التناسخ'، زیندووبوونەوەی ڕۆح metempsychosis ئێزیدی باوەڕی بە

هەیە پاش مەرگ. ئەوان پێیان وایە کاتێک مرۆڤ ئەمرێت سزا سەرەتایەکانی خۆی وەرئەگرێت و زیندوو بوونەوەی ڕۆحی دوا ناکەوێت بۆ ڕۆژی قیامەت ، بەڵکو ڕۆحە خێر بەخش و پاکەکان دەچنە جەستەی خەڵکێکی پاکەوە و ڕۆحە شەڕانگێزەکانیش دەچنە جەستەی خەڵکێکی خراپەوە، یان ئەکرێت بچێتە جەستەی ئاژەڵەوە.بۆ ئەوەی کاری مرۆڤ رێکبخرێت خودا فریشتەی ناردووەتە سەر زەوی بۆ ئەوەی مرۆڤ لە خودا و لە ئەوانیش بپاڕێینەوە کە پاڕانەوەی لای خودا بۆ بکات لە گوناهەکانی خۆش بێت و ڕۆحی پاکی خەڵات بکات.                     

لە دووشەەمەدا فریشتە دەردائیل ... کە شێخ حەسەنە

سێ شەمە فریشتە ئیسرافیل ... کە شێخ شەمسە

چوار شەمە فریشتە میکائیل ... کە شێخ ئەبو بەکرە

پێنج شەمە فریشتە جبرائیل ... کە شێخ سوجادەدینە

هەینی فریشتە شەمنائیل ...   کە شێخ ناسرەدینە

شەممە فریشتە نورائیل...     کە شێخ فخرەدینە

پێشتر باسی مێژووی تاووسم کرد کە چەند کۆنە و چەند پێش ناوی ئەو شێخانەی بۆ ناوی مەلائکەکانیان زیاد کردووە بوونی هەبووە. هیچ   گریمانەیەک لە ڕووی مێژوویەوە نایسەلمێنێت ئەو ناوانە لە بنەمادا لە گەڵ بوونی ئێزیدا هاوتەکی ناوی مەلائکەکانیان کراون، چوون لە بنەمادا کاتێک میتۆلۆجیای فریشتەکان هەبووە کەسەکان یان شێخەکان بوونیان نەبووە. بۆیە لای من گریمانەی ڕاست ئەوەیە کە دەستکاری ئاینەکە کراوە. ئەمەش یەک: واتای چاکسازی و پێداچوونەوە ئەکات کە هەمیشە کاریەکی باشە ئاینەکان لە گەڵ خواستی سەردەمدا بگونجێنرێن. دوو: بە خودکردن یان زیاتر کۆکردنەوەی ئەکات لە بازنەی کوردی ئێزیدیدا. واتە ئەکرێت ئەم سەربارکردنە لەپێناوی سووکردن یان سڕینەوەی ئەو تۆمەتانە بێت کە زەردەشتی و ئیسلام و هەندێ جاریش مەسیحی داویانەتە پاڵ ئێزیدی و هەر یەکەیان بە گروپێکی سەر لێشێواو و هەڵگەڕاوەی خۆیان لە ژێر دروشم و چیرۆکی هەڵواسراوی سەیردا گەیانراوون بە خەڵک، هەر یەک لەو چیرۆکانەش شەرعیەتی کوشتنن، پاکتاوکردن ولە ناوبردنی گشتی ئێزیدی بەخشیوە. بەخودکردنی ئاینەکە و زیادکردنی خەڵکانێکی ئێزیدی  بۆ ئەو سەردەمانە گونجانێک و وەلامدانەوەیەکیش بووە بە ڕووی ئەو نادادوەری و توندوتیژیانەی ڕووبەڕوویان بووەتەوە. ئەم گریمانانە لەوێوە سەرچاوە ئەگرن کە ئێزیدی باوەڕی بەوە هەیە فریشتەکان ئەو بوونەوەرانەن لە ڕووناکی دروست بوون و جەندەرییان نیە واتە نە ژنن نە پیاو ، بەڵام لە هەمان کاتیشدا سەربارکردنی کۆمەڵێک ناوی مرۆڤ و ئەو مرۆڤانەش هەموویان پیاون وو دەسەڵاتی ئاینی و خێلەکیان هەبووە لە ناو ئیزیدا گریمانە ئەوە ئەباتە سەر کە لە پێناوی خۆپاراستندا بووبێت.                                                                                      

       بیرمان نەچێت ئێزیدی باوەڕی بە کۆپی ڕۆح هەیە، بۆیە ئەگەر پێی وابێت ڕۆحی هەر یەک لەو فریشتانە لە جەستەی ئەو پیاو چاکانەدا بوون کە خۆی باوەڕی پێیەتی ئەکرێت گریمانەیەکی دیکە بێت.                                                               

       لەمانە گرنگتر ئەوەیە ئێزیدی ناو و کەسیەتێکی ڕاستەقینەی بۆ تاووسی مەلەک سەربار نەکردووە، چوون بە پێی ڕێبازی ئەوان 'تاووس' مەلیک یان سەرکردەی هەموو فریشتەکانە، و کارەکتەرێکی ساکار نیە، چوون تاووس لای خودا خۆشەویستە ، بۆیە زۆربەی خێر و چاکە و خۆشیەکانی ژیان لای تاوسەوە خودا ئەیگەیەنێت بە مرۆڤ.
          ئێزیدی پێێ وانیە خوا نێردەری شەڕ و خراپە بێت ،تەنانەت ناوی خودا بەو کۆنسیپە نادروستانەوە نالکێنن. پێیان وایە خودا تەنها خێر و چاکە بۆ مرۆڤ ئەنێرێت ولە ڕێگەی فریشتەکانییەوە هاوکاری ئەکات، مرۆڤ خۆی بەرپرسە لە خراپەکاریەکان و تەنها پەیوەندی بە دەروونی مرۆڤەوە هەیە ، ئەگەر خودا شەڕی بناردایەتە خوارەوە بۆ مرۆڤ ڕۆژی حسابی نەئەبوو.ئەم بۆچوونە لە گەڵ بوچوونی ئاینی وەکو بودیزم گونجاوە، لە ڕووی فەلسەفیشەوە لە زۆر ڕووەوە ئەکرێت مامەڵەی لە گەڵ بکرێت ، لە گەڵ بۆچوونەکانی ئەنەشتاین سەبارەت بە بوونی تاریکی لە غیابی روناکیدا، هەتا بۆچوونەکانی ئۆگەستین و چارڵس هارتهۆرن سەبارەت بە بوونی خودا و بونیاد و حوکمی تەواقفقی ، حوکمی زانستی نوێ و حوکمی دژە بت پەرەست.                                                                                                                                                                                 

  تا ئێرە دەرئەکەوێت کە تاووس لای ئێزیدی بە خودا سەیر نەکراوە و بەڵکو ناوی بەهێزترین فریشتەیە لە میتۆلۆجیای ئیزیدیدا، وە ئێزیدی تاووس پەرەست نیە ، بەڵام تاووس گەورەترین فریشتەیە و پیرۆزترین هێمای ئاینیانە لەوێوە پێی ئەڵێن تاووسی مەلەک . کەم نین ئەوانەی بە بت پەرەستیشیان تاوانبارکردن تەنها لە بەر ئەوەی پەیکەری چەند تاووسێک لە دەوری لالش و مەزارگەکانیاندا دانراوە. ئەمەش جگە لە ڕەمزییەت بۆ ئاینەکەیان هێما نیە بۆ هیچ شتێکی دی ، وەکو چۆن مەسیحیەکان خاچیەکیان هەیە بۆ نوێنەرایەتیکردنی ئەو ئاینە لە کاتێکدا لە سەردەمی خودی مەسیحدا ئەو خاچە نە بوونی هەبووە و نە هێمایەکی هاوشیوەش لە ئارادا بووە ، یەکەم کەسیش کە خاچی کرد بە ڕەمزی مەسیحیەکان قوستەنتین بوو، گوایە خەوی بینیبوو ئەو  سێ مێخەی کە مەسیچی لە سەر لە خاچدرا و دوای ناوی نرا خاچ بکەن بە هێمای خۆیان. خەونێک لە کاتێکی ساکاری مامەڵەو ژیاندا ئەکرێت بە هێما ئاینیەکی بەرفراوانی وەکو مەسیحیەت.      لەم ڕوانگانەوە تاووسی مەلەک شەیتان نیە ،بت نیە ، پەرستراو نیە ، فریشتەیەکی پیرۆزە و هێمایەکی ئاینی یە و ئیزیدیش لە بەر ئەوەی گروپێکن تەنها لە ڕێگەی ئاینەوە تایبتمەندی خۆیانیان پاراستووە نەک خاک و نەتەوە و نیشتمان ڕێزیەکی بێ وێنەیان بۆ هێما و نوینەرە ئاینیەکانی خۆیان هەیە و ئەمەش مافی ساکاری هەر مرۆڤ و نەژاد و نەتەوەیەکە. کەواتە ئەم چەوساندنەوە بێ پسانەوەی ئیزیدیەکان بە بیانووی شەیتان پەرەست لە کەیەوە و لە کوێیوە سەرچاوەی گرتووە ؟ کێ بە شەیتان پەرەست تاوانباریکردن؟ چ جۆرە ڕاڤەیەکیان خستە بەر دەست وا بتەوێ توانیان ڕەگی چەوساندنەوە و لە ناوبردنی هەمیشەی ئیزیدی بچێنن؟                                                                           

           لە هەفتەنامەی 'باس' ژمارە ٢٢٦ دا بلاوبووەتەوە 

پەیوەندی نێوان تاووسی مەلەک و عەشتار/ بەشی ٨

. جینۆسایدی سایکۆلۆژی و کلتوری ئێزدیەکان

کازیوە ساڵح

بەشی ٨

پەیوەندی نێوان تاووسی مەلەک و عەشتار

          هەتا ئێرە خوداوەند و دەسەڵاتەکانی سەر زەوی ژن بوون ، جەژنی میهرەجانیش تەنها ئەو کاتانە کراوون کە ژن خوداوەند بووە، یەکەم و پایەدارترینشیان دەسەڵاتی عەشتار بووە واتە دایکی گەورە کە بە پێی میتۆلۆجیای گەلان تاووس کوڕی بووە. بەڵام کاتێک دەسەڵاتی پیاو دەست ئەگرێت بە سەر هێزە باوەکانی ئەو سەردەمەدا و هەموو دەسەڵاتێک لە ژن ئەسەنێتەوە ، پەیکەری خۆی دروست ئەکات و ئەیخاتە جێێ پەیکەرە خوداوەندەکانی ژن. لێرەشدا ئێزیدی ئەبێت بە خاوەنی بەهێزترین خوداوەندی سەر زەوی ، ئەویش تامۆز بووە کە ( تەموز، تاوز، تاوس، داموز، تاموس) یشی پێ وتراوە. ئەم فیگەرە هەر ئەم تاوسی مەلەکەیە ئەمڕۆ لە لایەن نەیارانی ئێزیدییەوە بە شەیتان ناوزەد ئەکرێت.                              

تاوسی مەلیکی ئێزیدی لای خەڵکی ئەو سەردەمە خوداوەندی سروشت و کەون ، زیندوو و مردوو بووە.  ، تاوسی کور جێگەی دەسەلاتی عەشتاری دایک ئەگرێتەوە. لە بەر ئەوەی عەشتار یەکەم دەسەڵاتی کەون بووە ، تاووسی کوڕیش ئەبێت بە دەسەڵاتی خوداوەندی کەون و سەرۆکی سەرجەم خوداوەندەکانی گێتی ، لە هەمووش پایەدارتر بە خوداوەندی ئاسمان وێناکراوە. هەر لە بەر ئەوەش چۆن عەشتاری دایک جەندین ناوی لە نێو میتۆلۆجیای جیهاندا هەبوو ، تاووسی کوڕیش بە هەمان شیوە لە میتۆلۆجیای جیهاندا ناوی جیاوازی وەکو ئەدۆنیس، تەموز، تەموزی سەوز، ئەزۆریش و ...تد لێنراوە.  (الجندی،١٩٩٨)                               

وەکو هەموو میللەتانی سەر زەوی لەو کاتەدا ،لای ئێزیدی تاووس یەکیک لە خوداوەندە گرنگەکان بووە،  چونکە تاوس خوداوەندی هەموو خوداوەندەکان بووە و زۆرترین سیفاتەکانی هاوپێچکراوە ، بەڵام لای ئێزیدی زیاتر هاوپێچیان کردووە بە کشوکاڵەوە بە تاییبەت  گەنم، واتە هاوتەریبیبوون بە ژیانەوە، پێیان وابووە گەنم ڕۆحی هەیە  (Budge,2010) ، لە بەر ئەوەی مرۆڤ بە خواردنی ئەم ڕۆحە ژیانی پێ ئەبەخشرێت پیرۆزە و بۆیە ناویان ناوە تەموزی سەوز .لیرەوە پییان وابوو خوداوەندی کشتوکاڵ لە بەهاردا لە دایک ئەبێت و لە تەموزدا ئەمرێت ، بەهار هێمای ژیان و نوژن بوونەوە ، سەرەتای شین بوونی کشتوکاڵ ، لە تەموزدا کشتوکاڵ زەرد ئەبێت و نامینیت. لێرەوە ئاهەنگ و نەریتە بەهاریەکان دەستی پێکردووە و گەڵاڵە بووە. ئەم ئاهەنگانە درێژ خایەن و جیاواز بوون و زەپۆش و پیاوتنی جیاوازی لە خۆ گرتووە.ئەمەش تاوس ئەکات بە هێمای ژیان و مردن و خێر و شەڕ.  لای کورد ڕەنگەکانی تاوس و زەپۆشەکانی بەهار تا ئێستا باوەڕمان پییەتی، من پێم وایە  لە گەڵ بوونی ئەم زەپۆشەدا ساڵی نوێی کوردی لە بەهارەوە دەست پێ ئەکات، وە ڕەنگی ئاڵای کوردستان لە سەوز و سوور ئەو هێمای لە باسی  عەشتار و چواندنی خوا بە ژن سوڕی مانگانە و دروست بوونی مرۆڤ لە خولانەوەی سووڕی مانگ و سروشتی ژن ( پێشتر باسم کردووە)، زەردیش نیشانەی ڕۆژ پەرەستی بووە بە ڕوونی ئەم مێژووەی بەرجەستە ئەکەن

پێچەوانەی شەوی یەڵدا کە کاتی مردنی دەغڵ و دان و جەژنی لە دایک بوونی دایکی تاووسە. مانگی نیسان کە سەرەتای شین  بوون و ژیانەوەی گەنم و دەغڵ و دانە بە گشتی جەژنی تاووسی مەلەکە. ئەوان پێیان وایە تاووسی مەلەک لەم ڕۆژەدا دێتە خوارەوە بۆ سەر زەوی خێر و بەرەکەتەکانی بە سەر زەویدا دەبارێنێت  و ئەوە بەیانیان شەونم دەخاتە سەر سەوزایی و ڕووەکەکان. لای ئێزیدی و سەرجەم گەلانی کۆن مانگی نیسان یەکێک بووە لە گنگترین مانگەکان و خۆشترین بۆنەکانی ساڵییان تیا سازداوە.   چیرۆکی لە دایک بوونی عەشتار و میدرا لە وەرزی مەرگی ڕووەک و لە دایک بوونی تاووسی مەلیک لە وەرزی شین بوونی ڕووەکدا هیمایە بۆ ئەو باوەڕەی دایکە گەورە قوربانی بە خۆی داوە و ڕۆحی خۆی ناردووەتەوە بۆ خەڵکەکەی لە ڕێگەی کوڕەکەیەوە بۆ ئەوەی ئەو قوربانیە خێر و خۆشی زیاتریان بۆ بهێنێت. لەم ڕوانگەیەوە ئێزیدی زۆر لە هەندێک لەو نەژادە کۆنانەی ئەمەریکا و ئوسترالیا و ئەفەریقا لۆژیکیترن کە پێیان وایە ئاسمان نێرە و زەوی مێ ، هەموو ساڵی جاریەک لە مانگی چواردا ئاسمان دێتە خوارەوە خۆی دەکێشێت بە زەویدا و دووگیانی ئەکات بە شینایی و کشتوکاڵەوە.

ڕۆژی چوارشەمان ڕۆژی تاووسی مەلەکە لای ئێزیدی ، لەم ڕۆژەدا ئاگر ئەکەنەوە و مۆم دائەگیرسێنن و پۆشاک شتن و خۆشتنی تیا یاساغە ( الجندی،١٩٩٨) تەنها تەرخان ئەکرێت بۆ پیرۆزی مەلائکەکەیان.  تەرخانکردنی چوارشەممان بۆ پیرۆزکردنی هەر تاک و هیمایەکی ئاینی لە کلتوری ئیسلامی و کوردیدشدا زۆر باوەوە و هەڵبژاردنی ئێزیدی بۆ چوارشەممان لە ئەمڕۆدا لە ڕۆژهەڵات کلتوریەکی گشتی یە.

مردن و زیندوو بوونەوە لای مرۆڤی کۆن و ئێزیدی پێویستی بە قوربانیدان هەبووە بۆ ئەوەی ژیان بەردەوام بێت.    لە چیرۆکێکی تردا سەبارەت بە دایکە گەورە  دەرئەکەوێت کە بە پێی ئەفسانەی سۆمەری و بابلی ' ئانا' یان عەشتار ی خواوەند قوربانی بە خۆی ئەدات و دەمی لە گەڵ خۆڵ تێکەڵ ئەکات بۆ ئەوەی مرۆڤی لێ دروست بکرێت. بەڵام لە گەڵ دەرکەوتنی گەنمدا مرۆڤ وای بۆ چووە کە ئانا بە تەواوی نەمردووە بەڵکو ڕۆحی خۆی بە تامۆزی  یان تاوسی کوڕی بەخشیوە.ئانانا لە مەرگ گەڕایەوە بەڵام لە بری هەستان لە ناو مردووانداتامۆزی کوڕی نارد لە بری خۆی بۆ قوربانی دان بۆ  مرۆڤایەتی.

،لێرەوە ئایدیای زیندوو بوونەوە لای مرۆڤ دروست بوو . (Wolkstein and Kramer،1983)

بەخشیشدان بە خواوەند  کلتوریەیکی کۆنی مرۆڤایەتیە و میسریەکان کاتی خۆی خواردن و خواردنەوە و زێرێان لە بەرددەمی بتەکانیاندا داناوە بۆ ئەوەی لێیان ڕازی بێت و ئەوەی عەشتار کردوویەتی هەر ئە و کلتورەانەیە ئەمڕۆ ئیسلام مانگا و ئاژەڵی بۆ سەر ئەبڕێت بۆ ڕازیکردنی خۆدا، پاش ئەوەی بە نیازی سەربڕینی مرۆڤ  بوو بۆ ئەم جۆرە قوربانی دانە ، چیرۆکی ئیسماعیل  ئیسلامدا ئەم بوچوونە ئەسلمێنێت دەیان سەدە پاش بوونی  باوەڕی باسکراو لای کورد و مرۆڤی کۆن بە تایبەت ئیزیدی کە تا ئەمڕۆش باوەڕی پیەتی، مەسیحی هەمان بیرۆکەی تەوزیفکردووە لە بوون و زیندوونەوەی مەسیح وەکو  وێنە وکوڕی خودا و نوێنەری خودا لە سەر زەوی بۆ قوربانیدان لە پێناوی مرۆڤدا  . ئیتر هەرچۆنێک ئاینەکانی دی سوودیان لەم ڕێبازە وەرگرتبێت و ئایۆلۆژی خۆیان لە سەر بونیاد نابێت  گرنگ نیە. گرنگ ئەوەیە ئەو بۆچوونە ئەگەر ناویشی نەنێت ئاین بەڵکو ڕێبازێک بۆ درکردن بە جیاوازیەکانی ژیان، یان کتێبێکی نووسراوبێت نووسەرەکەی کوردێکی ئێزیدیە و ئەوانی دی بەکاریان هێناوە بە بێ ئاماژەدان بە سەرچاوەکەی. چوون لە گەڵ پێشکەوتنی شارستانیەت و بەرپا بوونی شەڕدا لە  لە نێوان ئیمپراتۆریەتەکاندا ، قوتدانی بچوکەکان لە لایەن گەورەکانەوە .لە لایەک دیانەتی ئیمپراتۆرە گەورەکان پێویستی بە گۆڕانکاری هەبووە بۆ ئەوەی لە گەڵ بەرفراوانبوون و پێشکەوتنی کۆمەڵایەتیەکاندا بگونجێت. لە لایەکی دی نەتەوە داگیرکراوەکان ئاینەکانیشیان داگیرکراوە و ڕێگەی پراکتیزەکردنی                نەدراوە                                                                                                                   .

بەڵام ئایە تەنانەت پاش قوتدانی ئێزیدی لە لایەن زلهێزەکانەوە پەیوەندی ئێزیدی بە تاووسەکەیەو  پەیوەندیەکی نێوان مرۆڤ و خوداوەند بوو ، یان پەیوەندیەکی ڕۆحی و ڕەمزی بوو؟                                                                                                                         

لە ژمارە ٢٢٥ی هەفتەنامەی باسدا لە ڕۆژی ١٠ی ٢ ، ٢٠١٥ بڵاوبووەتەوە

چاودێر

بەشی یەکەمی دیدارێکم سەبارەت بە داعش لە ژمارە ٢٣٦ دووشەمە ١٦-، ٢٠١٥٢ی ڕۆژنامەی چاودێردا بخوێنەرەوە . ئەنجامدانی ڕۆژنامەنووس ئەنوەر حەمە غەریب
http://issuu.com/chawder_news/docs/504

پەیوەندی تاووسی مەلەک و عەشتار'٧

جینۆسایدی سایکۆلۆژی و کلتوری ئێزدیەکان

کازیوە ساڵح

بەشی ٧

پەیوەندی نێوان   تاووسی مەلیک   و عەشتار'

             لە متۆلۆجیای ئێزیدیدا تاووس گرنگرتین هێمای ڕێباز و بوونیەتی.لە گەڵ هەموو نەهامەتی و توندتیژی و لەناوبردن و جینۆسایدانەی ئێزیدی ڕووبەڕووی بووەتەوە هێشتا سووربوون لە سەر ئەوەی پابەندی پراکتیزکردنی زەپۆشی تاوسەکەیان بن  ، ئەمەش لە بۆشاییەوە سەری هەڵنداوە و  پێویستی بە لێکۆڵینەوە وتێڕوانین و ڕاڤەکردنی دروست هەیە. چونکە  تاووسی مەلەک  لای ئێزیدی ئاژەڵێک نیە بۆ جوانی یان پەرەستن ڕاگیرابێت وەکو دەیان نەژادی زیندووی سەر زەوی کە ئاژەلی جۆراوجۆر دەپەرەستن. تاووس تەنها پەیکەرێکی زیو یان تەنەکە نیە بۆ سەیرکردن،  یان تاواندانە پاڵی گەمژانەی مرۆڤگەلێکی میگەلی کە قسە ئەکات  لە پێناوی کوشتن یان لە پێناوی قسەدا، بە بێ بوونی ئامانجێکی ئەرییەتی.                                                              

 نیازم لە باسکردنی شارستانیەتی سۆمەری و خوداوەندی دایک عەشتار و دوو  شتە سەر سوڕەهێنەرەکانی جیهان باخچە هەڵواسراوەکانی بابل و دەروازەی عەشتار لە بەشی رابردوودا باسکردنە لە شوناسی کورد و تایبمەندی ئێزیدی لەو شارستانیەتانەدا.ئەم شارستانیەتە و شارستانیەتەکانی میسری کۆن و ماد و  میزۆپۆتامیا  لە ژێر شمشیری و عەرەب و ئاینەکەیدا و پاشان شمشیری عوسمانی و تورک ئاینەکەیاندا لە ناوچوون . ئەمڕۆ بکوژانی کاتێک باسی شارستانیەتی بابل ئەکەن بە شارستانیەتی عەرەبی و ئیسلامی و پاشان ڕۆژهەڵاتی ناوزەدی ئەکەن. جێخستنی عەقڵێکی شۆڤینی بۆ بەشە زیندوەکانی کەرتیکی مێژوو  وئەتکردنی ئەو بەشە تەنها لەوێدا کۆتایی نایەت کە عەرەب و فارس و تورک دەبێت بە میراتگری ، بەڵکو لەوێشدا کە بەشێک لە خەڵکە ڕەسەنەکەی ئەم شارستانیەتە  وەکو کورد هەتا ئەمڕۆش نکولی لە بوونیان ئەکرێت لەو مێژووەدا نەک تەنها لە ڕۆژهەڵاتدا بەڵکو ڕەفەی دەزگا ئەکادیمیەکانی جیهان بەتاڵە لەو ڕاستی یە                                      

 کورد ماوەیەکی زۆر نیە ژمارەیەکی کەمی لێکۆڵەرەکانی گفتووگۆ نووسین لە سەر ڕەگەزی کورد وەکو نەتەوەیەکی ئاری و بەشداریکردنی شارستانی وەکو ماد  بەرهەم ئەهێنن. ژمارەیەکی ئەمانەش هێندە بە تاسەوە کورد و زمانەکەیان لکاندووە بە ئێران و هندۆ ئێرانی لە بری هیندۆ ئەوروپی ، پێت وابێت ئەستێرەی بەختی کورد لە ئاسمانی ئێراندا نەبێت ڕەش ئەچێتەوە. هەندێکیشیان هەژماری مێژووی کورد لە مادەکانەوە ئەژمێرن ، لە کاتێکدا  دەولەت و شارستانیەتی ماد پاش دۆزینەوەی کشتوکاڵ و شۆڕشی سەردەمی کشتوکاڵی بووە .  کورد زۆر بەر لەو مێژووە  نەک تەنها دۆزەرەوەی کشتوکاڵ بووە ، لە سەردەمی ژنسالاری پشکی هەبووە لە شارستانیەتەکانی ئەو کاتەدا و لە سەردەمی خوداوەندەکاندا خوداوەندەکەی کورد، خوداوەندی خوداوەندەکان بوو،ە ئەو خوداوەندەش تاوسی مەلەک بووە. بۆ نموونە دایکە خودای کورد کە وێنای عەشتار بووە ، وەکو پێشتر باسم کرد لە گەڵ بوونی عەشتاردا هەموو نەتەوەکانی ئەو کاتە وێنایەکی عەشتاریان بۆ خۆیان دروستکرد و بە پێێ کلتور و ناوی گونجاو لە گەڵ نەژادی خۆیاندا ناویان ناوە . کوردیش هەتا ئێستا پەیکەرئ ئەم دایکە خواوەندەی  پاراستووە ، دایکە میدرا تەنانەت لە سەردەمی مادەکانیشدا پەرستراوە.  چونکە خواوەندی رۆژ و رووناکی و میهرەبانی بووە . لای میسری کۆنیش کە بە ' ڕا'  ( عەرەبەکان ئەم ' ڕا' یان گۆڕیوە بە راع ، بەڵام من بە دروستی نازانم ،چوون لە زمانی کۆنی میسریدا ڕا بووە)  ناوی هاتووە بە هەمان مەبەست پەرستراوە. لەو سۆنگەی میدەکان و میزۆپۆتامیاش ڕۆژ پەرست بوون سەرجەم دایکە میترایان پەرستووە .  بە هەردوو لا واتە کورد ومیسری کۆن ناوی ' مید “ واتە میدیای یان ماد لە گەڵ ' را” ی میسرەکاندا  لێکداوەو کردوویانە بە  میدرا، پاشان بە هۆی ئاسانی لە سەر زمان  هەندێک پێی ئەڵێت مێترا هەردوو  پەیكەری میدرا و ئەناهیتا لە كرماشان تا ئێستا پارێزراوە. مێژووی ئەم ئاینەش ئێجگار کۆنترە لە هەموو سەرجەم ئاینەکانی ڕۆژهەڵات.                                                                                 

 ڕێورەسمی میترا لە سەردەمی زەردەشتیەکاندا دەگۆڕێت، زەردەشت باوەڕێک ئەبێت  ئێجگار دژ بە ئێزیدی ، هەر ئەویش ناویان ئەنێت شەیتان پەرست ، لە بەشێکی دیدا دێمەوە سەر ئەم بابەتە ، گرنگە لام بڵێم  لە بەر ئەوەی میترا لە تاوس دابڕن، هاتن میترایان لە خوداوەندی کورد   دابڕی وەکو خوداوەندی پارس زەردەشتیەکان  ناساندیان و  ڕێبازی  Mithraism   یان بۆ دا داهێناوە، ئاهەنگیان بە ناوی میهرەجان بۆ گێراوە و لەوێوە وشەی میهرەجانی عەرەبی و فارسی وەگیراوە.   

لە الملل و النحل ی شهرستانی ( ٥٤٨ -٤٧٩ ک) دا ئەم فارسە  نا شارستانی ئەڵێت ئێزیدیەکان هەموو ساڵێک لە شەوێکی تایبەتدا کە پێی ئەڵێن شەوی ڕەش، ژن و پیاو تێکەڵ ئەبن و هەموو ڕوناکیەک ئەکوژێننەوە و  ئەخونەوە و سەما ئەکەن و کاری ' فواحش' ئەکەن. درێژەی ئەداتێ گوایە تایفەی ئێزیدی یەهودی و مەسیچی و ئیسلامی هەڵگەڕاوەیان تێکەڵ بووە لە سەر ڕێگەی دەرچوون و لە خراپەکاریەکانیان بەردەوامن (شهرستانی، ١٩٩٣ ) جگە لەوەی چەوساندنەوەی ئێزیدی لە سەر ئەو بنەمایە درێژەی کێشاوە کە هیچ کەسێک پەسەند ناکەن ئەگەرلە دایک وباوکێکی ئێزیدی نەبێت، واتە پەیوەندی خوێنی نەبێت بە رێبازەکەیانەوە ببێت بە هەڵگری ئاینەکەیان و قەدەغەیە هیچ ئاین و کەسێەکی دییان تێکەڵ بێت لە هەردوو رووی ئاینی و کلتوریشەوە وەکو هاوسەرگیری. ئەمەش  کە شێخی ئێرانیان دەیخاتە پاڵ کورد و ئێزیدی خەونی فارسی و عەرەبی بوون و لە سەردەمی خومەینیەوە لە ئێران و لە سەردەمی داعشدا لە ڕۆژهەڵات هاتوونەتە دی.هیچ کات ئەو وتراوە لە خەونی کوردی و ئێزیدا جێگەی نەبووتەوە و کورد بەردەوام غەمی ئازادی و خۆ پاراستن خەونی ژیانی لە باردبردووە.  هەر ئەم شەوەی ئەم پیاوەی لای فارس و ئیسلامی بە 'عەلامە' ناسراوەو  بە شەوی داوێن پیسی و دەرچوون ناوزەدی کردووە ، خۆیان واتە فارسەکان شەوی یەڵداشیان کردووە بە کلتوری خۆیان ، بەڵام فارسەکان لە بەر ئەوەی بە شەوی شووم سەیری ئەکەن ناوێرن بە تەنها دانیشن و ژن و پیاوەکان کۆ ئەبنەوە بە کۆمەڵ دائەنیشن بۆ شەوێک  لە بنەمادا شەوی لە دایک بوونی خوداوەندی کورد میدرا- میترایە ،کە ڕۆژی لە دایک بوونی خۆر یان ڕۆژیشی گەیاندووە. لە گەڵ ئەوەی ئێرانیەکانیش ئاری و ڕۆژ پەرەست بوون دەبوو بە شیوەیەک باسی ئەم شەوە بکەن کە هی هەموو نەتەوە ڕۆژ پەرەستەکان بووبێت، نەک تەنانەت ئەوانەشیان کە بە ڕێبەری ئاینی و دەوڵەتی ناسراون بانێک و دوو هەوا بکەن بە ئامانج و بۆ کورد و ئێزیدی ناوی فاحیشەکردن بێت و بۆ خۆیان کلتور و نەرێت و نۆژنکردنەوەی مێژوویەک بگەیەنێت کە شانازییان پێوە کردووە. وشەی یەڵدا وشەیەکی لە بنەڕەتدا سۆمەرێ و واتە جەژنی لە دایک بوون. کە دیارە لە دایک بوونی میدرا لە دایکی بوونی عەشتار و ئەو خوداوەندانەی دیشی گەیاندووە کە نەژادەکانی دی لە سەر بنەمای بوونی کۆپێکی عەشتار بۆ خۆیانیان دروست کردووە. سومەریەکان و کوردیش ئەم شەوەیان بە ئومێدەوە سەیر نەکردووە، چونکە دوا شەوی پایز و یەکەم شەوی زستان بووە،  ئەو وەرزەی گەیاندووە کە کشتوکاڵ ودەغڵ و دانی بە تەواوی تیا ئەمرێت، جگە لەوەی ئەوان ڕۆژ پەرست بوون ، ئیتر وەرزی ڕۆژگاری کورت و شەوگاری درێژ و تاریکی گەیاندووە. بەڵام  فارسەکان هەندێکیان لەم کلتورە گۆڕیوە و بە شەوی شووم سەیری ئەکەن، ئەترسن  لە روودانی شتی خراپ بۆیە لەم شەوەدا لە بە کۆمەڵ لە دەوری یەک کۆئەبنەوە و ئاگر ئەکەنەوە بۆ ئەوەی پاڵ بە شومی تاریکی ئەم شەوەو بنین و تد.  کە لە بنەڕتدا ئەم ئاهەنگانە هەمووی بۆ جەژنی لە دایک بوونی  دایکی تاووسی مەلەکە.

سەرچاوەکان:

• Ulansey, David (1991). Origins of the Mithraic Mysteries. New York: Oxford UP
• Mackenzie, Donald ( 1915) Myths of Babylonia and Assyria, London, Gresham .
• شهرستانی، ابی فتح  محمد بن عبدالکریم  بن ابی بکر احمد (١٩٩٣)  الملل والنحل ، تحقیق امیر علی مهنا، علی حسن فاعود، دار المعرفە ، بیروت، لبنان.

لە ژمارە ٢٢٤ی ڕۆژنامەی باسدا، ڕۆژی  ٣ی ٢، ٢٠١٥ بڵاو بووەتەوە