خاتوونێكی كورد دەبێتە نوێنەری ئازاری ژنە ئێزیدییەكان

خاتوونێكی كورد دەبێتە نوێنەری ئازاری ژنە ئێزیدییەكان

خاتوونە نووسەری ناسراوی كورد كازیوە ساڵح، بۆ جاری دووەم لە ساڵی دووەمدا بەشداری كۆنفرانسی ئەندسپلیند دەكات و باسێك لەسەر كێشەی نوێنەرایەتیكردنی ئێزیدی و ئازاری ژنە ئێزیدییەكان پێشكەش دەكات.

لەوبارەیەوە كازیوە بە "وشە"ی راگەیاند: بۆ جاری دووەم بەشداری دەكەم لە كۆنفرانسی ئەندسپلیندی زانكۆی كوین لە پانەڵی كێشەی نوێنەرایەتیكردن، لەو كۆنفرانسەدا باسێك لەسەر كێشەی نوێنەرایەتیكردنی ئێزیدییەكان و ژن وەك نوێنەرێكی زۆر دەستەگرتەكراو و ئازاری ژنە ئێزیدییەكان، پێشكەش دەكەم، دواتر بەشداری فیلمی دیكیۆمێنتاری ئەكادیمیای دیسپلینەكراو دەكەم، ساڵی رابردووش بەشداریم كرد و باسێكم لەسەر ئەنفال و هەڵەبجە پێشكەش كرد، باسم لە چۆنیەتیی هاوكاری ئەكادیمیای فرە رەهەند كرد لە نوێنەرایەتیكردنی نەتەوەیەكی نوێنەرایەتی نەكراوی وەك كورد . 

ئەو كۆنفرانسە كۆنفرانسێكی ئەكادیمییە و دووپات لەسەر فرە رەهەندی بواری ئەكادیمیا دەكاتەوە، زانكۆی كوین لە شاری كینگستنی كەنەدا ساڵانە رێكی دەخات، هاتنەژوورەوە بە تۆماركردنی ناوە، رۆژی شەموو رێكەوتی  2/4، لە پانەڵی یەكەم بەشداری دەكەم .

كازیوە ساڵح لە ئێستەدا خوێندكاری دكتۆرایە و هەڵگری بڕوانامەی ماستەرە لە جینۆساید و كولتوور، خاوەن بڕوانامەی بەكالۆریۆسە لە كەمیونیكەیشن لە زانكۆی یۆرك لە كەنەدا، بڕوانامەی دیپلۆم لە رۆژنامەنووسی لە كۆلیژی شەرەدن لە كەنەدا، بڕوانامەی باڵا لە فشار و تەنگژەكانی پەناهەندە و كۆچبەر لە زانكۆی یورك لە هەمان وڵات، خاوەنی 12 كتێبی چاپكراوە، لە ماوەی شەش مانگدا سێ كتێبی چاپ كردووە بەناوەكانی "لە هەموو شوێنێك ئاسمان شینە" لە دووتوێی 280 لاپەڕەیی و خگیبی الگینی  كۆمەڵە چیرۆك و دەزگیرانە قوڕینەكەم كە لە 28 كورتە چیرۆك لە دووتوێی كتێبێكی 208 لاپەڕەیی پێك هاتووە.

كازیوە ساڵح وەك سەرنووسەر و خاوەن ئیمتیاز و بەڕێوەبەری نووسینی گۆڤارەكانی "نڤار" و "نوێكار" كاری كردووە، تا ئێستە هەشت خەڵاتی نێودەوڵەتیی پێ بەخشراوە و لە 12 وڵاتی جیاواز بەشداری كۆنفرانسی نێودەوڵەتی كردووە بە لێكۆڵینەوە لە جینۆسایدەكانی گەلی كورد، ئێستە نێشتەجێی كەنەدایە و خەڵكی باشووری كوردستانە .

وشە/ شاخەوان شێخانی 

http://wishe.net/dreja.aspx?=hewal&jmare=37950&Jor=1#.Vv03e7AlJM4.facebook

AM:11:18:31/03/2016

کۆنفرانسی ئەندسپلینUnDisciplined conference

کۆنفرانسی ئەندسپلیند

بۆ جاری دووەم و لە ساڵی دووەمی کۆنفرانسی ئەندسپلیندی زانکۆین کوین بەشدار ئەبم ، لە پانەڵی ' کێشەی نوێنەرایەتیکردن" ڕۆژی شەمە ٢-٤-٢٠١٦ ،باسێک لە سەر کێشەی نوێنەرایەتیکردنی ئێزیدیەکان و ژن وەکو نوینەرێکی زۆر دەستەگرتەکراو پێسکەش ئەکەم ، پاشان جاریەکی دی بەشداری فیلمی دۆکۆمێنتەری ئەکادیمیای دیسپلینەکراو ئەکەم. لەم کۆنفرانسەدا ساڵی ڕابردوو  باسەکەم لە سەر ئەنفال وهەڵەبجە بوو. لە دۆکۆمێنتاریەکشدا باسم لە چۆنیەتی هاوکاری ئەکادیمیای فرەڕەهەند کرد لە نوێنەرایەتیکردنی نەتەوەیەکی نوینەرایەتینەکراوی وەکو کورد کرد.                                                 

کۆنفراسی ئەندسپلین کۆنفراسێکی ئەکادیمیە و جەخت لە سەر فرە رەهەندی بواری ئەکادیمیا ئەکات، زانکۆی کوین لە شاری کینگستنی کەنەدا ساڵانە ڕێکی دەخات. هاتنە ژوورەوە بە ناو تۆمارکردنە،دەتوانیت لەو لینکەدا ناوت تۆمار بکەیت، ئەوەی من رۆژی شەمە ، کاتژمێر ٩.١٥ ، پانەڵی یەکەم

 https://docs.google.com/forms/d/1VLyZ6pL81kyllWr0J3MiS1fOknrAxfUpVmVWyZ6vXyA/viewform

I will be participating in UnDisciplined conference 2016, April 1 & 2. I will focus on “Problems of Representation” and ISIS and Systematic Rape of KurdishEzidi Women. I will present on Saturday April 2, session one 9:15- 10:1054. Space is limited. To attend the conference, please register in the following link:
https://docs.google.com/…/1VLyZ6pL81kyllWr0J3MiS1f…/viewform
Location:Queen's Campus

Agnes Etherington Art Centre @ Queen’s University
36 University Avenue
Kingston, Ontario,
Canada

دەسەڵاتی کوردی و جینۆسایدی ئێزیدیەکان.

دەسەڵاتی کوردی و جینۆسایدی ئێزیدیەکان.

کازیوە ساڵح

ئیسماعیل بێشکچی ئەڵێ: "بۆ ئەوەی کورد ببێ بە خاوەنی خۆی، پێوسیتە  دوو کاری گرنگ ئەنجام بدات، یەک، خاڵە لاوازەکانی ڕابردوی خۆی بزانێ و هەڵیان بسەنگێنێت. دوو، یەکێتی نەتەوەییان هەبێ و کاری بۆ بکەن "      کورد ئیسماعیل بێشکچی بانگهێشت کرد ،ڕێزی گرت و سوپاسیکرد بۆ ئەو بۆچوونە جوانە ، هەڵەکانی ڕابردووشی گەورەتر وزەقترکرد و هەرچی    یەکیەتێکی نەتەوەیش کە مایبوو تێکی شکاند. 

                   
                 بۆ کۆمەڵگەیەکی سروشتی واتە ئالۆدەی ترس و دەردەکانی پاش کۆڵۆنیالیزم وپاش جینۆساید نەبێت و لە کاتی ئارامی و بێ شەریشدا تەنها کاتێک هەست بە ئاسایش ئەکەن، کە کۆمڵگەکەیان بەرەوە پێشەوە بڕوات. کاتێک کۆمەڵگە چەق دەبەستێت مرۆڤی هۆشیار ئەزانێت بەرەو لە ناوچوونی ئاسایش دەڕۆن، وە کاتێک کۆمەڵگە لە بری بۆ پێشەوە چوون بۆ دوا ئەگەڕێتەوە، مانای ئەوەیە کێشەی سیاسی وکۆمەڵایەتی لە مەسەلەی ئاسایش دەرچووە و بەرەوە هەڵدێر و لە ناوچوون ئەچێت. بۆ کۆمەڵگەیەکی ناسروشتی وەکو کۆمەڵگەی کوردی، ئاسان نیە بەرەوپێشچوونی کۆمڵگە ببینێت چوونکە جێگەی بایەخ نیە بە گشتی وتەنها ئەبێت بە غەمی چینێک نەک کۆمەل. بەڵکو چاوی لە ئاکار وگوتاری دەسەڵاتدارەکانە. ئەمەش بۆ کۆمەڵگەیەک خاوەنی سیاسەتمەداری زانایە و لە پێوەری زانستی سیاسی تێبگات وەکو خەڵاتی دوو جەمسەرە. لە لایەک، هەموارکردنی پرۆسەی سیاسی بۆیان ئاسانترە هەتا ئەو کۆمەڵگەیانەی پرۆسەی سیاسیان بەستراوە بە لۆژیکی مەعریفی، کۆمەڵگەی هۆشیار  و پێشکەوتنی کۆمەڵگەوە. لە لایەکی دی، یەکخستن ویەکیەتی نیشتمانیان ئاسانترە. چوونکە لەو جۆرە کۆمەڵگەیانەدا دەسەڵاتی سیاسی زاڵە بە سەر دەسەڵاتی ئاینی، زانستی، فەرهەنگی و تەلکنەلۆژیدا. بەڵام لە سایەی سیستمی تۆتالیتاریدا، هەمیشە دەسەڵاتی سیاسی ودەسەڵاتی ئاینی بۆ یەک بەرژەوەندی و بە هەماهەنگی کار ئەکەن.ئەو ئامانجانەی دەسەڵاتی سیاسی گریمانەی پەرچەکرداری لێ ئەکات لە ڕێگەی دەسەڵاتی ئاینیەوە دەستە بەر ئەکرێن. واتە بەشیکە لە ئامرازەکانی  ئێدۆلۆجی دەوڵەتی، یەکێک لەو دوو دەزگا دەوڵەتیەی کە فەیلەسوفی فەرەنسی لویس ئاڵتەسەر ناوی دەنێت دەزگای دەوڵەتی 'قەمعی' بنبڕکار و دەزگای دەوڵەتی ئێدۆلۆجی.                         .                                                      

         لە کۆمەڵگەی پاش جینۆسایددا کاتێک کولتووری جینۆساید بەرهەم دێتەو، ئەو ساتەیە سروشتی مرۆڤ لە خوڕسکی ڕاستەقینەکەی خۆی چووەتە دەرەوە و بووە بە مرۆڤێکی دەزگایی واوەتر خۆی ئەبێت بە دەزگایەکی داپلۆسێنەر. ئەمە لە سەرجەم کۆمەڵگانەی ئەزموونی جینۆسایدی وداگیرکاریان هەیە ، بەڵام جارەسەرنەکردن، تەشەنەکردنی هێمایە بۆ ئەوەی  سیستمی نوێ جیاوازێکی سیاسی ، کولتووری وکۆمەڵایتەی نوێێ دیاری نیەو باری دەرووونی کۆمەڵگەی پشتگوێ خستووە. ئاسایشی نەتەوەیی کۆمەڵگەی قوربانی یەکەم بە بنبڕکردنی ئەو جۆرە کولتتورە بەرقەرار ئەبێت ، بنبڕکردنیشی واتە جاریەکی دی بە پیچەوانەوە گەڕانەوە و جاریەکی دی چوونەوە بەو بازنانەی دروستکراوە لە نێو چینەکانی کۆمەڵدا و سڕینەوەی ژنگەکان وپڕکردنەوەی کەلێنەکان.      ئەمەش ئەرکی سەرجەم حزبە بەشداربووەکانی حکومەتی بنکەفراوان و دام ودەزگا فەرمیەکانە  بوو کە ڕاستەوخۆ دوای ڕاپەرین ئەو هەوڵە وەگەر بخرایە، لە دۆخ و مافی کەمینە  ئاینیەکانی ناو کوردەوە لە خۆ ڕوبەڕووکردنەوەی پرسیاری و بەرپرسیاریەتی.                                            .                                                                                                               

         بابەتەکانی پێشتر سەلماندیان کە ئێزیدیەکان پێش - و پاش جینۆسایدی داعش لە ناوکوردیشدا ڕووبەڕووی جینۆسایدی زارەکی و هێمایی و کولتووری بوونەتەوە، لە کاتێکدا چارەسەرکردنی ئەم کێشەیە لە ناو کورددا ئاسانتر و ساکارترە لە کۆمڵگانەی دی کە ڕووبەڕووی جینۆساید بوونەتەوە. دەیان ڕێگە بنبڕی ئەو کێشەیە دەکەن، گرنگترینیان بەشداری ڕاستەخۆی سەرکردە حزبیەکانە. کورد لە بەر ئەوەی لە ڕووی سایکۆلۆژییەوە داروخاوە هەمیشە پێویستی بە فریاد ڕەسە. فریاد ڕەسی کوردیش سەرکردە ترادیسۆنیەکانە ، واتە سەرکردەی حزب و عەشیرەت و دەزگا ئاینەیکان ، هەرگیز ڕۆشنبیر و  دەزگا پەروەردەیەکان ناتوانێت پێشەوایی عەقڵی کورد بکات ، چوونکە عەقڵیکی کۆیلانەیە و عەقڵی کۆیلەش پێویستی بە فریادرەس و فەرماندەرە. ئەمەشە کاری نەهێشتنی دیاردەی بەرهەم هێنانەوەی کولتوری داگیرکارئاسان ئەکات.ساکاریەک، بۆ جاری چەندمین ئەڵێمەوە ، بەر لە جینۆسایدی ئێزیدیەکان ، گەر یەکێک لە سەرکردە حزبی و دەسەلاتدارەکانی کوردستان ، واتە کاک مەسعود ، مام جەلال یان کاک نەوشیروان سەردانی ئێزیدیەکانی بکردبایە و بە ئاشکرا خواردنی ئەوانیان بخواردایە، بیانگوتایە ئێزیدی تەنها ئێمە نین بەڵکو ڕەسەنایەتی ئێمەن،  نەک تەنها پێشمەرگەکانیان پێیان نەئەوتن "ئێمە خواردنەکەتان ئەخوێن بەڵام خۆمان ئامادەی ئەکەین ،چوونکە بە دەستی ئێوە حەرامە" بەڵکو هەموو ماڵێکی ئیزیدی داعشێکی لە بەردەمدا بوایە نەیانئەتوانی جینۆسایدیان بکەن. لەوەش زیاتر پەرتەوازیە کۆمەڵایەتیە دروستکراوەکانی حزبیشی کۆ ئەکردەوە. هەرگیز نە میدیاکانیان و نە ئەوانەش لە میدیاکانەوە پشتگیریان لە ئاکاری داعش کرد دژ بە ئێزیدی ڕووی نەئەدا.           
          خاڵی دووەم ئاشکرایە میدیای هەر سێ پارتە دەسەلاتدارەکەی کوردستان دەرگای پرۆگرامەکانیان کردەوە بە ڕووی ئەو داعشە کوردیانەی شانەی داعشیان لە نێو کوردا دروستکردووە. هەرلە سەرەتاوە رێگەدان بەو جۆرە پرۆگرامە مەزەندەی هیچی لێ ناکرێت ڕازیبوون بەو جینۆسایدە نەبێت، کە پەرچەکردار و یاساغکردنی فەرمی ئەو جۆرە جینۆسایدە زارەکیانە دژی ئێزیدیەکان رانەگەیەنرا و هەتا ئێستاش بەردەوامە لە میدیای کوردیدا حەتمەیەت بەو مەسەلەیە ئەدات.                                                                                            
         ڕوانگەی سیهەم ناکۆکی نێوان پێشمەرگەو هێزە حزبیەکان و تاوانبارکردنی لایەنێک بە دەست بوون و جێ هێشتنی شەنگالدا بۆ داعشە.ئەم تاوانبارکردنە گەیندراوە بە میدیای دنیا و بێگانە باسیکردوە.بەڵام تەنها زارەکی هێشەتنەوەی ئەو تۆمەتبارکردنە بە بێ دۆمێنتکردن لە لایەن تاوانبارکەرانەوە ، یان ڕەتکردنەوەی بە دۆکۆمێنتەوە ، یاخود لانی کەم لێپرسینەوەی توند لە تەک ئەو کەسانەی تاوانبار ئەکرێن خاڵێکی دیە ڕۆژێگاری داهاتوو وەکو مێژووەکەی سوارەی حەمیدی دەکرێت خاڵێکی ڕەش زوو زوو لە نێو چەوانی کورد دەدرێتەوە.تەنهاش بە هۆی هەستی نابەرپرسیارەتی، چوونکە هەردوو قسەکەر و تاوانباکراو لە سەر ئەو مەسەلەیە جگە لە قسە هەتا ئێستا هیچی دیکەیان بەرهەم نەهێناوە و ئەمەش ئەمڕۆ بە زیانی یەک ڕێزی ئێزیدیەکان خۆیان و کورد گەڕاوەتەوە و لە داهاتوودا زیانی هەموو کورد، چوون ئەم کێشەیە تا ئێستا بە هەڵواسروای ماوەتەوە و بە شێوەی پێویستە چارەسەر نەکراوە.                                                                                                                  

         کورد بەر لە کولتوور و جەستەی،   مێژووی جینۆسایدکراوە. باشترین دادوەرترین مێژوو نووسەکانی جیهان مێژووی کوردیان نەبردوەتە پێش مێژووی میدەکان،  زۆربەش بە ئێرانی ، هەندێک بە عەرەب و هەندێکیش بە قەرەجی هندستان ناوزەدیکردووە. نووسەری هۆڵەندی مارتن ڤان برۆنئەنسن، کە زۆرترین ڕێزی لە لایەن کوردەوە لێگیراوە و کە بانگهێشت کرابوو بۆ باشوور، بە بێ ئەوە خوێندنەوەی جدی بۆ بابەتەکانی بکرێت، جگە لە خەڵاتکردن و خزمەت ، خەریک بوو لە شوشە دەگیرا بۆ ئەوەی گەرد نەگرێت،یەکێکە لەو کەسانەی ئەڵێت کورد بەر ئمپراتۆریەتی مادەکان بوونی نەبووە. کورد کە لە بنەمادا ڕیبازی ئاینی ئێزیدی هەبووە و مێژووی تەنها ئەو بەشەش کە ئێزیدیە بە ڕوونی دیارە و دەسنیشان ئەکرێت بە هۆی بۆماوەکانی ئاسوری وکلدانیەکانەوە. ئێزیدی ئەگەر وەکو هندیەکان مانگا پەرەست یان بزن پەرەست و شەیتان پەرەستیش بوایە کورد ئەگەر دڵسۆزی مێژووی خۆی بێت کە واتای مانەوەی ئەکات لە هەموو چین وتوێژەکان زیاتر بایەخی بە مانەوە و پاراستن و لێکۆڵینەوەی مێژووی ئیزیدی و ئاسایشی ئێزیدی ئەدا.                                                                                    

        هەر یەک لەو خاڵانەی باسمانکردووە بەشێکن لە ئاسایشی نەتەوەیی، کاتێک بە نیازین خەونی گەورە بونیاد بنێن بە بێ ڕەچاوکردنی هەموو خاڵە گەورە وبچووکەکانی ئاسایشی نەتەوەیی وەکو ئەوەیە لە بەر لێزمەدا لە بری چەتر لەپی دەستمان هەڵدابێت و بشڵێین تەڕ نەبووین.                                                                                                            

کۆمەڵێک وتە

بەنرخترین شت مرۆڤ سەرفی دەکات کاتە نەک پارە ..کازیوە ساڵح

غوربەت، ئەوەندەی بۆشایی
خستوەتە نێوان ' خۆم' و ' من'
خەریکە لەو ژنەی
ژێر پێستم هەڵدێم
کازیوە ساڵح

ئەو کاتەی دڵت لیوان لیو بوو لە خۆشەویستی
سەرەتای کردنەوەی دەرگاکانی مەعریفەشە
دڵی کرمۆک بکوژی قەشەنگیەکانی بیرە
بۆ ئەوەی بگەیت بە هاوکێشە جوانەکان
بەیانیان بەر لەوەی لە ماڵ دەرچیت
لە سەر دیواری دڵت بنووسە
ئەمڕۆ من زۆرترین مرۆڤی جوان ئەبینم
شەوان بەر لەوەی بنوویت
جوانەکان بخرە ژێر سیبەری دیواری دڵ و
ناشیرینەکان کونجی بەزەیی نەک ڕەق
ڕەق ؟ ڤایرۆسی کرمۆک بوونی دڵە...
کازیوە ساڵح

هێندە هۆگری گۆشەگیری خۆم بووم ،
ئەم بەیانیە کە لە خەو هەستام ،هەرچی کتێب و پێنووسی لە ماڵەکەمدا بوو، فڕی بوون...کازیوە ساڵح

مەیلی شوێنێک ئەکەم هەرگیز مەیلی منی نەکردووە
ئەی گەمژە مەیل !
پێت وایە لە ژێر چینەکانی کەرامەتەوەی
تا نەتوانم بن بڕت بکەم
تۆ تەنها لە ژێر ڕەگەکانی ڕۆحەوەی
ئەو ڕۆحەی دەمێکە
نازناوی شەهیدم پێ بەخشیوە.

کازیوە ساڵح

من ئەمویست هەمیشە
ڕۆخسارت بە خەونمدا هەڵواسم
چەند بێ ڕەحم بوویت نیشتمان
تەنها ئازارت لە دەنگمدا جێ هێشت
کازیوە ساڵح

دوالیزم

ئیسماعیل بێشکچی ئەڵێ: "بۆ ئەوەی کورد ببێ بە خاوەنی خۆی، پێوسیتە دوو کاری گرنگ ئەنجام بدات، یەک، خاڵە لاوازەکانی ڕابردوی خۆی بزانێ و هەڵیان بسەنگێنێت. دوو، یەکێتی نەتەوەییان هەبێ و کاری بۆ بکەن " کورد ئیسماعیل بێشکچی بانگهێشت کرد ،ڕێزی گرت و سوپاسیکرد بۆ ئەو بۆچوونە جوانە ، هەڵەکانی ڕابردووشی گەورەتر وزەقترکرد و هەرچی یەکیەتێکی نەتەوەیش کە مایبوو تێکی شکاند. 

ئاوارە و مامەڵەی کۆیلە

مەرجەکانی کامپی دروست بۆ پەناهەندە و بێ مەرجی کامپی ئێزیدیەکان

کازیوە ساڵح

٤-٤

 ژیانی پەناهەندە لە نێو کۆشکیشدا بێت هێندە لەرزۆک وبێ ناونیشانە ، وەکو ئەوەیە لە نێو تابوتێکدا بێت، ئۆتۆمبێلێک بە دووی خۆیدا ڕایکێشێت بەرەو نادیار. کێشەی بێ شومارەکانی خۆیان کەمکورتیەکان لەوە بە ئازارترە ژیان بتوانێت وەرگێڕانی بۆ بکات. لە کوردستاندا گەندەڵی بەڕێوەبردنیشی هاوکێشکراوەو بارگرانیانی کردووە بە دوو. هەندێک لەو گەندەڵی وکەم وکوڕی و کەم تەرخەمیانە بریتین لە : 

کەم وکوڕی خۆراک:                                                                                                                           

  بە پێی ئەو پسولەی خواردنەی خەڵکی عێراق لێێ بەهرەمەندن ، ئاوارەکانیش هەر خێزانێک بەشی ٢٣ بیست وسێ ڕۆژ خواردن وەرئەگرێت، واتە هەموو مانگێک حەوت ڕۆژ پیویستە لە گیرفانی خۆیان خورادن بکڕن، ئەمە ئەگەر دوو مەرج بوونی هەبێت یەک پارە و دوو یان بتوانن خواردن لە ناو دەوارەکاند بکڕن ، واتە دوکانی فرۆشتن هەبێتا یان بوونی ئۆتۆمبیل بۆ ناو شار. ئەکرێتگریمانەی ئەوەت پێ بفرۆشنەوە کە سەرجەم هاوڵاتیان هەمان بڕە پشکی خۆراک وەرئەگرن. ئەمە ئاساییە بۆ خەڵکێک ژیان ئاسایی ولە سەر کاری ئاساییە خۆیەتی ئاساییە، بەڵام بۆ خەڵکێک خاوەنی ئەو ئاسایی بوونەی ژیان نیە بەشە نائاسییەکەی پێ پڕ بکاتەوە جگە لە کەمتەرخەمی وبێ بەشکردنیان لە مافە سەرەتاییەکانیان.           

    

موچە و لایەنی ئابوری:  لە هەموو کامپەکاندا لە ڕووی ئابورییەوە دادوەرانە مامەڵە لە تەک ئێزیدیەکان نەکراوە. کارتێک بۆ وەرگرتنی موچەیەکی کەم لە لایەن حکومەتی عێراقیەوە بۆ ئاوارەکان دروستکراوە. ئەم پسولە -کارتە- بۆ هەموو ماڵەکان دروست نەکراوە، بە بیانووی ئەوەی سەرجەم شوناسنامە و باری خێزانی عێراقیان نیە، هیچ ڕەچاوی باردۆخی ئەوان و ئەو ڕاستیە نەکراو کە ئێزیدیە ئاواراەکان لە سێ بەش پێک هاتوون ، بەشێک بە پۆشاکەکانی بەری خۆیانەوە ڕایانکردووە و فریای هیچ شتێک نەکەوتوون، بەشێک توانیویانە بەڵگەنامە و شمەکی سووکی بەهادار وهەندێک پۆشاکی دەربکەن، ژمارەیەک لە دەستی داعش ڕزگاریان بووە و سامانەکەیان یەک دەست پۆشاکی داعشی بووە کە پێوەی گەڕاونەتەوە و خاوەنی هیچ بەڵگەنامەیەک نین، لەوانە ژنێک بە چوار مناڵەوە گەڕابووە و مناڵێک وهاوسەرەکەی بە دەستی داعش کوژرابوون، دوو مانگ هەوڵی دەدا بۆ ئەوەی پسولەی ئەو بڕە پارەی پێ ببەخشن، بەڵام داواکەی بە بیانووی نەبوونی بەڵگەنامە یان ڕەگەزنامەی عێراقی ڕەت دەکرایەوە. ئەوانەی لە گەڵ ئاوارە عەرەبەکان لە یەک کامپدا بوون ناسازییان لەوە دەرئەبڕی کە ئەوانەشی کارتەکەیان بۆ کراوە هەمان بڕە پارە وەرناگرن کە عەرەبەکان وەریئەگرن، گوایە ئەوان دوو جار ، هەر جارەی ملیونێک دیناری عێراقیان لە ڕێکخراوێکەوە وەرگرتووە. پێویستە ئەوەش ڕوون بێت ئەو کوردانەی ئەم کارتەیان هەیە هەموو مانگێک بڕە پارە دیاریکراوە وەرناگرن؛ هەندێ جاریش نیوەیان وەرئەگرن نیوە وەریناگرن؛ خەڵکێک هەبوو سێ جار وەریگرتبوو، هەشبوو جاریەک یان دوو جار  وەریگرتبوو         

کەسانی خاوەن پێداویستی تایبەت: ئەو کەسانەی خاوەن پێداویستی تایبەتن هیچ مامەڵەیەکی جیاوازتریان لە تەک ناکرێت و ماف و ئەرکەکانیان هەر وەکو مرۆڤە سروشتیەکانە. باس لە دابینکردنی پێداویستی ڕۆژانی مرۆڤی خاوەن پێداویستی تایبەتیش ناکەم، چوونکە لە وڵاتەکەدا بە گشتی پێویستی ئەو چینە پشت گوێ خراوە. بۆ نموونە کەسێک زگماکی دەستێک وقاچێکی زۆر گەورەتر بووە لە قاچەکەی دی، ئەمەش وای ئەخواست کە هەموو جاریەک دوو جوت پێڵاو و پێکەری بۆ بکڕن بۆ ئەوەی جوتێکی زۆر گەورەتر بکڕن بۆ ئەوەی یەک تاکی بۆ قاچە گەورەترکە بە کار بهێنن. بەڵام ئەم دۆخە و دۆخی مرۆڤی خاوەنی پێداویستی تایەبت لە هیچ سەردەمێکدا لە سایەی دەسەلاتی کوردیدا ڕەچاو نەکراوە.                                                                                               بەشی دابەشنەکراو:                                                                                              

 لە کامپەکانی عەربەتدا بە هەر دوو ماڵ یەک کیلۆ گۆشتیان ئەدرایە، لە کات                                 

دیشدا مریشکی بە سەرچوویان بە سەردا دابەشکرابوو. بەپێی وتەکانی یەکێک لە ئێزیدیەکان یەکێک لە سەر پەرشتیارە عەرەبەکان پێی وتبوون مریشکە زیندووەکان تەنها عەرەبەکان بۆیان هەیە بیبەن چوونکە ئەوان موسڵمان و حەڵاڵ ئەخۆن ، ئەوەی پاکەتەکان حەڵاڵ نیە، بەڵام لە ڕاستیدا ئەوەی پاکتەکاندا حەوت مانگ بوو بە سەر چووبوو و بۆگەنی بڵاوبووەوە بە نێو دەوارەکەد. ئەم جۆرە مامەلە نامرۆڤانە لە هەردوو کەیسدا هیچ جیاوازیەکی نیە لە گەڵ مامەڵەکردنی کۆیلە.                                   دزینی خۆراک:                                                                                                     

 لە هەمان کامپی ناوبراودا، ئاوارەکان سکاڵایان لەوە دەکرد شیری مناڵ دابەش کراوە بە سەر ئەو ماڵانەی منداڵیان هەیە ، لەو بەشەی کە ئەگات بە ئەوێ ٤٥ چل و پێنج کارتۆنی ١٢ دوازدەیی واتە ٥٤٠ پێنج سەد وچل قوتو شیر هەتا ئێوارە دیار نەماوە.  بە قسەی ئەوان ئەم ئاکارە لە کاتی دابەشکردنی 

                                                                                  .شتە بەنرخەکاندا دووبارە ئەبێتەوە.

 هاوسەرگیری عەرەب وەک بەخشینی خودایی                                                                      

: جگە لەو نەهامەتیانەی بە هۆی گەندەڵییەوە ، لە ناوخۆشدا ڕووبەڕووی ڕەگەزپەرەستی زارەکیش دەبنەوە لە لایەن عەرەبەکانەوە،یەکێک لەو نموونانە کاتێک ژنە عەرەبەکان ژنانی ئێزیدی ئەبێنن پێیان ئەڵێن کە ئێزیدی چەند کەسێکی کەمیان ماوە بۆ ئەوەی نەکوژرێن، دوو لە کچە شوو نەکردوەکان و کەسێک لەوانەی  هاوسەرەکەی بێ سەروشوێن بوو، درکاندیان کە پێیان گوترابوو، "وەرن بتانکەین بە مووسڵمان و مارەتان ببڕین لە پیاوانی عەرەب بەڵکو پاک ببنەوە و خودا لە ڕابردووتان خۆش بێت و بتانپارێزێت ئەو ژمارە کەمەشتان تیا نەچن". ئەم نێتەی قسەی پێکراوەلە لایەن خەڵکێکەوە کە خۆیان ئاوارەن  لە سەر خاکی نەتەوەی ئێزیدیەکان جێگەیان کراوەتەوەو ژیانیان پارێزراوە، یەکسانەی بەوەی داعش ئەمڕۆ بە ژنانی کورد ئەیکات وهەر ئەمانە پێشتر بە ژنانی ئەنفالکراویان کرد. ئەوە ئەگەیەنێت کە دەسەلات کورتی ئیستایانە ئاکارەکانی داعشیان لە گەڵ جێبەجێ ناکەن.                                                                                         

        زۆر چیرۆکی سەیرو دڵ تەزینی دیکەش کە پەیوەندی بە باردۆخی گشتی ئاوارە نیە ئەوەندەی پەیوەندی بە عەقڵ و ئاکاری بەڕێوەبردنەوە هەیە. هەبوونی ئەو جۆرە ڕەگەزپەرستیە زارەکیانەش، سروشی گەندەڵیانە و هەروەها ئەو عەقڵی سیاسی بەڕێوەبردنە، بە تایبەت لە ناوچەی سلیمانیدا. چوونکە ئاوارەکانی عەربەت زۆرترین فشاریان لە سەر بوو، زۆرترین گلەیشیان هەبووە، کە من لێرەدا بە ڕاستەوخۆ نایخەمە ڕوو چونکە دژی ئایدیا و دۆخی نابەجێم نەک تاک. تەنها ئەڵێم لە کامپێکدا ئەندامی حزبێکی ئیسلامی بکرێت بە سەر پەرشتیاری. واتە وەکو چۆن زۆربەی تەلەفزیونە کوردیەکان لە ڕێگەی عەمامە بە سەر ئیسلامیەکانەوە پشتگیریان لە ئاکاری داعش و دژی ئێزیدی وەستانەوە، هەوڵیانداوە بە بوونی کەسێکی داعش فکر بەردەوام بێت لە جینۆسایدی سایکۆلۆژیان لە ئاوارەکان. هەندێ کاروکردار لەم کەسە ئیسلامیە باس دەکرا یەکسان بوو بەوەی لە عەرەبەکانیان بینیبوە[1]. هۆکاری دیکەی ڕوودانی ئەم چیرۆکانە دەگەڕێتەوە بۆ نادادوەری لە ژمارەی ئەوکەسانەی کە سەرپەرەشتی کامپەکە ئەکەن، چواردە  کەسیان عەرەبن ویەک کەسیان ئێزیدیە، ئەو تاکەش دەسەڵاتی زۆرینەی بە سەردا جێبەجێ ئەکەن و ناتوانیت مافەکانی کۆمەڵەکەی خۆی بپارێزێت.                   .                                                                                                                      

         ناوچەی سلێمانی بە پێجەوانەی ناوچەکانی دی لە ڕووی کولتووریەوە بەر لە جینۆسایدی ئێزیدیەکان لە لایەن داعشەوە ڕەگەز پەرەستی بەرانبەر بە ئێزیدی نەکردووە. هەر ئەمەش وایکردبوو کۆمەڵێک ئێزیدی بە خواستی خۆیان  شوێنی خۆیان بە جێ بهێڵن و لە سلێمانیدا نیشتەجێ بن. ئەمڕۆ کە لەم شارەدا پیتاک وهاوکاری بۆ ئاوارەی عەرەب کۆئەکرێتەوە بەڵام ئەو جۆرە مامەڵە وتراو وسەدانی دیکەی نەوتراو بەرانبەر بە ئێزیدیەکان ئەکرێت واتای گەڕانەوەی کولتووری ئەم ناوچەیە و خەڵکەکی ئەکات بۆ چەرخی بەردین، جگە لە دۆڕانی ئیداری و سیاسی بە نێو چەوانی دەسەڵاتدارانەوە.                        

     زۆر لایەن و دۆخی ژیانی ڕۆژانە دی لە مەرجەکانی کامپێکی تەندروست و تەبا لە گەڵ مافی مرۆڤدا باسکراون لەم کامپانەدابە گشتی دەستەبەر نەکراون، بەڵام پێویست بە ئاماژە پێکردنی ناکات ، چوون ئەو مەرجانە بۆ خەڵکی ئاسایی کوردستانیش دەستەبەر نەکراون. بەڵام گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە رێکخراە نێو دەوڵەتیەکانیش بە پێێ کولتوور و ژیاری ژینکردنی خەڵکە ئەو ناوچەیەی پەناهەندە ڕووی تێکردووە جۆریەتی مەرجەکانی ژیانی  پەناهەندە دابین ئەکات، بۆ نموونە ئەگەر خەڵکی وڵاتێک یان ناوجەیەک سیستەمی ئاوی گەرم لە ماڵەکانیاندا نەبووبێت و نەشزانن چییە ، رێکخراوەکانیش بوونی ئاوی گەرم بۆ ئاوارەکانی ئەو ناوچەیە ڕەچاو ناکەن و بە گرنگی نازانن. بۆیە ئەکرێت کولتووری گشتی کوردستان لە ڕووی سیاسی ، بەڕێوەبردن و ژیانکردنەوە هۆکارێک بێت بۆ خراپی باردۆخی ئاوارەکان لە کامپەکانی دهۆک وسلێمانی.                                                                                           

---

 تێبینی١-: چوون لە کوردستاندا خەڵک فێری ژیانی کۆیلایەتی کراوە و هەرچی کارمەندی گەندڵ هەیە ڕاپەڕاندنی کارەکانی خۆیان بە ناز بە سەر خەڵدا دەفرۆشنەوە، کە لە تەلەفزیونی کەی ئێن ئێن باسی هەندێک باردۆخی ئاوارەکانم کرد، باسی ئەوەشم نەکردبوو کە سەرپەرشتیکارەکەیان سەر بە حزبێکی ئیسلامیە چوونکە ئەو کات هێشتا بە دواداچوونی تەواوی ئەو مەسەلەیەم نەکردبوو. ئەم سەرپەرشتیارە بەڕێزە پەیوەندی پێوەکردم و هەڕەشەی دادگای ئەکرد، گوایە ئەو ماڵ ومنداڵی خۆی بە جێ هێشتووە خزمەتی ئەو خەڵکە ئەکات و هاوکاری منی کردووە ئەو خەڵکە ببینم و منیش باسی کیشەکانیان ئەکەم و دەمم داناخەم. یەکەم من لە هیچ کامپێکی دهۆکدا داوای ڕەزامەندی ئاسایشم لێ نەکراوە بەڵام لە کامپی عەربەتدا هەتا نەچووم بۆ ئاسایش ولای ئەوان ڕەزامەندیم نەهێنا نەیانهێشت بچمە ناو کامپەوە وقسە لە گەڵ خەڵک بکەم. دوو: لەوە تێناگەم تا کەی مرۆڤی کورد ئەوەی ئەرکی خۆیەتی و بە پارەی ئەیکات و پیشە وکارەکەیەتی کە پێی ئەژی بە ناز و شۆڕش بە خەڵکی ئەفرۆشێتەوە. کەسێک کارمەندە بە پارە، کارەکەی خۆی تەنها بە ناتەواوی ناکات بەڵکو گەندەڵیشی تیا ئەکات، لە هەر شوێنێک خاوەن سیستم و یاسا دەرئەکرێت، ئەو نازی بە سەرئەو خەڵکە و کەسێکیشدا ئەکرد کە لە گیرفانی خۆی، هێندەی ساڵانەکەی جەنابی بەڕێوەبەری تەنها بە تیکت فرۆکە داوە و لە دوورترین کێشەوەرەوە هاتوەتە ئەوێ بۆ ئەوەی ئەو خزمەتە بکات و نازیش بە سەر جەنابی بەڕێوەبەردا ناکات ، بەڵکو هەموو کارەکان وەکو خۆیان داوای ئەکەن لە فۆرم پڕکردنەوە وئاسایش بە شیوەی یاسای ئەکات. ئەگەر مۆراڵ غایب نەبێت تەنانەت کاکردن وپێشەش ببێت بە نازکردن ، دەبوو لە  بەردەم ئەو جۆرە هەڵوێستەدا کەسانی دیدا ئامادەیی نەبوایە. ئێستا گومان ئەکەم ئەگەر ئەم جۆرە ڕەفتارە نەشیاوەی خەڵکانی ناپەرپرس لە پشت بێ بایەخی  بێگانەکان نەبێت بۆ کورد وئاوارەی کورد.                                                                                                             

 

مەرجەکانی کامپی دروست

مەرجەکانی کامپی دروست بۆ پەناهەندە و بێ مەرجی کامپی ئێزیدیەکان

کازیوە ساڵح

٣-٤

     بە پێی زانیاریەکانی بەڕێوبەریەتی گشتی کاروباری ئێزیدیەکان لە وەزارەتی ئەوقافدا ،ئاماری ئێزیدیەکانی دانیشتووی کوردستان وعێراق بەر لە جینۆسایدکردنیان لە لایەن داعشەوە، لە نێوان ٦٠٠٠٠٠ بۆ ٥٠٠٠٠٠ هەزار کەس بوون ،ئێستا ٤٠٠،٠٠٠ هەزار کەسیان ئاوارەن و لە کامپدا ئەژین. کامپەکانیش (١٧) حەڤدە دانەیان کەوتووەتە ناوچەی دهۆک، (٢) دوو کامپ لە هەولێر و لە دوو کامپی سلیمانیشدا ٢٧١ دوو سەد وحەفتاو یەک ماڵی ئێزیدی دەژین.بە مەبەستی لێکۆڵینەوەی مەیدانی  لە مانگی هەشت( ٨-٢٠١٥) سەردانی کامپی ئێزیدیەکانم کرد لە هەردوو ناوچەی دهۆک و سلێمانی، ئەوەی پەیوەندی بە بەڕێوەبردن و مەرج و باردۆخی کامپەوە هەبێت لێرەدا سەرەتا ئەوانەی دەستەبەرکراون وپاشانیش کەم کوڕیەکان دەخرێتە ڕوو.                                                                                   

       لەم کامپانەدا تەنها فریادگوزارییە سەرەتاییەکان فەراهەم هاتووە. هەر ئەوانەن کە لە دۆخی فریاکەوتندا واتە ئێمرجنسی بۆ پەناهەندە دابین ئەکرێت و لە ڕووی نێو دەولەتێیەوەو پێی دەوترێت هاوکاری سەرەتایی، لەوانە: دەوار ، ئاو، کارەبا ، نەخۆشخانە و قوتابخانە و پێداویستیەکانی دی کە پێشتر باسم کردوون بەڵام بە شیوەیەکی نادروست و ناتەواو. بۆ نموونە لە گەڵ ئەوەی ئێزیدیەکان ساڵێک زیاترە لە ژێر دەواردا ئەژین ، بە پێێ ڕێنمایە نێو دەوڵەتیەکان پیویست بوو هەتا ئێستا ببوایە بە ماڵی پلاستیکی واتە کابینە، بەڵام هەتائێستا لە ژێر دەواری بچووکی نایلۆندا ئەژین.  با گریمانەی ئەوەی کە بە هۆی زۆری ئاوارەوە ئێستا جێبەجێکردنی وەها پلانێک بە مەحاڵ هەژمار بکەین، هێشتا شیوەی ڕێکخستن و پلاندانان و خزمەتگوزاریەکانی دی ناتەواون ، بۆ نموونە:                                                        
١- ئەو پێوەرەی لە قەوارەی دەوارەکاندا بۆ یەک کەس دانراوە ،لە کامپی ئێزیدیەکاندا هەندێ جار خێزانێکی شەش بۆ هەشت کەسی تێدا ئەژی، دەوارەکانی بە ڕیز لکاون بە یەکەوە و دوو مەتر نێوانیان نیە. هەر لە بەر ئەم هۆیەش  کاتێک دەواریەک ئاگر دەگرێ ، ڕیزێک دەوار ئەسووتێت و زیانی ماڵی وگیانی زیاتری لێ ئەکەوێتەوە لە ناو ئەم کامپانەدا هەتا مانگی هەشت تەنها لە کامپی عەربەتدا چوار منداڵ بەم جۆرە ئاگر کەوتنەوەیە بە سووتان مردبوون.                                                    
٢- سەنتەری پزیشکی بۆ ئەو ژمارە و بەو مەرجانەی کە دانراوە بوونی نیە لە کامپەکاندا ، هەموو کامپەکانی دهۆکدا چەند سەنتەریکی پزیشکیان هەیە ئەوانیش هەتا کاتی سەردانی من پزیشکی تایبەتی تێدا نەبوو ،کارمەندەکانی دیش هەموو کات لەوێ نین، مەبەست لە هەموو کات ئەو چوارچێوەی بە شیوەی فەرمی بۆ فەرمانبەران دانراوە چەند کاتژمێر لە ڕۆژێکدا. واتە کاکردن تێدا نیوە کاتە نەک هەموو کات. لە کامپی عەربەتیشدا، بە هەموو ئاوارەکانی ئێزیدی، شەبک و عەرەبەکان یەک سەنتەری پزیشکی تێدایە ، دۆخی ئەمەیان لە ڕووی هەبوونی پزیشک و کاتەکانی کارکردن و کردنەوەی سەنتەرەکە باشترە، بەڵام ئەمیش پزیشکی تایبەتی تێدا نیە بە دەگمەن پزیشکی گشتی دادەنیشێت و، زیاتر برین پێچ و کارمەندی  پزیشکن.                                                                                            
٣- لە هەموو کامپەکاند خاڵی گواستنەوەی ئاو بۆ نێو دەوارەکان بەو پێوەرەی دانراوە نزیک نیە لە دەوارەکانەوە و یەکێک لە ئاوارەکانی کامپی عەرەبەت ووتی کە ٤٠ چل ژنی ئێزیدی مناڵیان لە بار چووە بە هۆی هێنانی ئاو لەو شوێنە دوورەوەی تەنکەرە گەورەکانی تێدا دانراوە.                                                           
٤-  تەنهائۆفیسی بەڕێوەبردن بوونی هەیە ، سەنتەری دابەشکردنی خواردن، سەنتەری میوان، هەلی کار دۆزینەوە، هۆکارەکانی گواستنەوە  ، سەنتەری دەروونی تایبەت بە ژنانی لاقەکراو بوونی نیە لە ناو کامپەکاندا.                                         .                                                                                                                                

٥-خاڵی ئاگر کوژێنەوە و ئاوەڕۆ ، سەرشۆر وتەوالێت  بەو شێوەی لە مەرجەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان و پزیشکانی بێ سنووردا  دیاریکراوە بوونی نیە. سەرشۆرەکان چەند ڕۆژێک بۆ ژنان و چەند ڕۆژێک بۆ پیاوانە لە کامپەکانی دهۆک، ژمارەیان هێندە کەمە هەفتەی یەک جاریش هەموو کەسەکان خۆشتنیەکیان بەر نەکەوێت. جۆگەی سەر مێشوولەگرتووی کامپەکانی عەربەت مژدەی بڵاوبوونەوەی سەدان جۆر ڤایرۆس بە هەموو ناوچەی سلێمانی ئەدەن نەک تەنها کامپەکان.                                                                                  

٦-قوتابخانەکان لە گەڵ ئەوەی تەنها سەرەتایین، یەکێک لەو ژنانەی چەند منداڵێکی هەبوو نەگەڕابوونەوە بۆ قوتابخانە ، هۆکارەکەی بۆ ئەوە گەڕاندەوە، کە قوتابخانەی کامپەکانی دهۆک ئەوەندە دوورن ئەبێت بە ئۆتۆمبێل بیگەیتیە ، ئەمەش کێشەی ئابووری بۆ ئەوانە دروستکردووە کە لە ڕووی ئابوری و بوونی هۆکاری گواستنەوەش قورسە ، بۆیە زۆربەیان ناڕۆن بۆ خوێندن. ئاوارەکانی کامپی عەربەتیش یەک پۆلیان بۆ کراوەتەوە بۆ هەموو ئاین ونەتەوە جیاوازەکانی ئەوێ، لە بەر ئەوەی  نزیکەی ٢٧٠٠ دوو هەزار وحەود سەد ماڵی عەرەب و تەنها ٢٧١ دوو سەد وحەفتاو یەک ماڵی ئێزیدین . ئێزیدیەکان لە ناویاندا کەمێنەن مناڵەکانیان لەو پۆلەدا ڕووبەرووی ڕەگەزپەرەستی، لێدان  ونیگەرانی ئەکرێنەوە ، مناڵە عەرەبەکان گاڵتە بە خۆیان ئاینەکەیان ئەکەن و شەڕیان لە گەڵئەنێنەوە، بۆیە منالەکانیان ناچنەوە بۆ ئەو تەنها پۆلەش.                                   .                                                                                                 

٧- بازاڕ بوونی نیە ، هەندێ جار دەستگێر دەچێتە ناویانەوە بۆ فرۆشتنی میوە و سەوزە،کەسێک لە کامپەکانی دهۆکدا ژێر دەوارێکی کردبوو بە دووکان وهەندێک سەوزە و میوەی تێدا دانابوو بە نرخێکی هەرزانتر لە بازاڕ ، بەڵام پێێان وتبوو ئەبێت کرێی شوێنی دەروارەکە بدات، لە کاتێکدا ئەو دەوارانە لە دەشتێکی چۆڵدا هەڵدراون، ئەو کەسەش خۆی ئاوارەیە .ئەیگووت، " کرێ بە کێ و بۆچی بدەم، کە ئەم شوێنە خۆی دەشتە موڵکی کەس نیە و کەس لێرە بۆ دەوارەکەی کە تێدا ئەژی پارە نادات، ئەمەی من کاسپی تیا ئەکەم بە نرخێکی کەم شت ئەفرۆشم زۆر کەم قازانج ئەکەم، هەندێ جار هەر قازانجیش ناکەم، بەس حەز ئەکەم خزمەتی ئەم خەڵکە بکەم، ئەگەر ئەوان کرێم لێ بستێنن منیش ناچارم نرخەکان بەرز بکەمەوە"                                                                                              

                                                                                                                             
٨- نەخۆشی پێست لە نێویاندا بە تایبەت لە نێو منداڵاندابڵاوبووەتەوە و بە بێ هەبوونی پزیشکی پێست.                                                                                               

٩- لە گەڵ ئەوەی کۆمەڵێکی زۆر ژنی دوگیان لە کامپەکاندایە و پزیشکی مناڵ بوون لە سەنتەرەکاندا بوونی نیە، خزمەت و خورادنی زیاتر یان جیاوازتر بۆ ژنانی دووگیان نەک بوونی نیە ، مەسەلەی باس و بایەخیش نین.                                                                                                             

١٠- کارەبا لە کاتژمێر ٢ دووی پاش نێوەڕۆ بۆ کاتژمێر ١٠ دەی شەو دەستەبەرکراوە و کاتەکانی بە ڕۆناکی دەستی بێ نەوت ' لایت' ژێر دەوارەکانیان ڕووناک ئەکەنەوە.                                          

         
١١- جەستەی مناڵان لە تەمنیان بچووکتر بوو، لە ژێر ئەم دەوارانەدا، یەکیک لە باوکەکان لە خەمی کچە سێ سالەکەیدا بوو کە جەستەی لە دوو ساڵ دەچوو، گووتی، " لەوەتەی لێرەین مناڵەکانمان زیاد ناکەن، کچەکەم هەر ئەوەندە بوو کاتێک ئاوارە بووین" دایکان وباوکانی دیش هەمان سکاڵایان هەبوو. ئەمەش نیشانەی بەدخۆراکیە لە نێو ئاوارەکاندا.                                                                  

                                                                           

١٢- لە دەروازەی هەر کامپێکدا خاڵی پۆلیس و بەڕیوەبردن هەیە وەکو ئاسایشی شوێنکە ، بەڵام ئەوانەی کامپەکانی عەربەت لە بەر ئەوەی هاوشێوەی کامپەکانی دهۆک  ئێزیدیەکان زۆرینە نەبوون و بە ژمارەیەکی زۆر ماڵە عەرەب دورییان گیرابوو، لە نێو کامپەکەدا مەترسی ڕووبەڕوویان ئەبوویەوە، سەرەتا ژمارەیەکیان لە بوونی ئەندامی داعش ئەترسان لە نێو کامپەکەدا، چوونکە هەدنێکیان باسیان لەوە دەکرد زانیاریان لایە کە تا دوو سەد ئەندامی داعش بوونی هەیە لە نێو عەرەبەکانی نێو کامپەکاندا. گوایە جاریەک مێرمنداڵێکی عەرەبیان بە بۆمبەوە بینیوە هاتووەتە ڕێزی دەواری ئێزیدیەکانەوە و کە ویستویانە بیگرن، لە نێو دەواری عەرەبەکاندا شاراوەتەوە.  لە ڕووی ڕەگەز پەرەستی و جوداوازییەوە ڕووبەڕووی کۆمەڵێک دیاردەی نابەجێ بوونەتەوە لە هەبوونی یاسای سەروەردا لێبرسینەوەی یاسایی بەرانبەریان ئەکرا. چەندین مەترسی دیش کە لە خالەکانی دیدا لێی دەدوێم. هەر یەک لەم مەترسیانەش پەیوەندی بە ئیدارەی ناوچەکەو ئێدارەی کامپەکانەوە هەیە نەک ڕێکخراوی و دەزگای دەرەکی.                                                                                             

                                        

مەرجەکانی کامپی دروست

مەرجەکانی کامپی دروست بۆ پەناهەندە و بێ مەرجی کامپی ئێزیدیەکان

کازیوە ساڵح

٢-٤

         ئەکرێت ڕۆژگاری ئەمڕۆ ناوی بنرێت ڕۆژگاری پەناهەندە و کۆچبەر. ژمارەی زۆری پەنابەران بووە بە لەمپەر لە بەردەم خزمەتکردنی دروستدا. بەڵام هەبوونی شوێن و کامپ بۆ پەناهەندە مەرجی تەندروستی و یاسایی تایبەت بە خۆی هەیە. کتێبی تەندروستی پەناهەندە و میتۆدی دۆخی فریاکەوتن- ئێمرجنسی- کە لە لایەن ڕێکخراوی پزیشکانی بێ سنوورەوە لە ساڵی( ١٩٩٧)دا چاپکراوەو و لە لایەن زیاتر لە (٦٠) شەست کەسەوە نووسراوە، وە کتێبی ژینگە، وێنەی نەخشە ، دیموگرافیا و سیستمی زانیاری لە کامپی پەناهەندەکاندا کە لە لایەن(٢١ ) بیست ویەک کەسەوە نووسراوە لێژنەی باڵای مافی پەناهەندە لە نەتەوە یەکگرتووەکان سالی (١٩٩١ ) بڵاویکردەوەتەوە. هەردوو کتێب  لە سەر کۆمەڵێک فاکتەر کۆکن کە لە کامپی ئاوارەدا پێویستە بوونی  هەبێت لەوانە:                              .                                   

١- هەموو کامپێک پیویستە ئۆفیسێکی بەڕیوەبردنی تێدا بێت کە کاری پەناهەندەکان دادوەرانە و بێ جوداوازی ڕاپەڕێنێت و زمانیان بزانێت ولە کولتوورو داب و نەریتییان تێ بگات.                             

                              

                     
٢- هەموو خێزان و تاکێک شوێنی خەوتنی بۆ دابین بکرێت، لە کامپدا زۆربەی کات لە قۆناغی یەکەمدا دەوارە نەک خانوو، بەڵام بە پێی مەرجەکانی پێوانە و گەورەیی شوێنی دەوار نابێت بۆ کەسێک لە ٣.٥ سێ مەتر ونیوی چوار گۆشە کەمتر بێت، بەم پێی خێزانەکان بە پێی ژمارەیان پێویستە دەواری گەورەتر و زیاتریان بە سەردا دابەش بکرێت و شوێنی زیاتریان پێ ببەخشرێت                        .                                                                                                                

٣- سەرشۆر وتەوالێت و شوێنی شمەک شتن پێویستە لە هەموو کامپێکدا هەبێت ، بە مەرجێک هەر بیست کەس ئاودەست یان تەوالێتێکی و سەرشۆریەکیان بۆ دروستکرابێت و ٣٠ سی مەتر دوورتر نەبێت لە دەوارەکانی ئەو ژمارە دەسنیشانکراوەوە. سەر شۆرو تەوالێتی ژنان و پیاوان جیاواز بێت.                                                                

٤- ئاو و ئاوەڕۆ ، یەکێک لە مەرجەکان هەموو کامپێک ئاوی تەندروستی تێدا بێت ، دووری بۆری ئاو لە ١٥ پازدە مەتر زیاتر نەبێت لە هەر دەوارێکەوە.  هەموو ٢٥٠ دوو سەد وپەنجا کەس خاڵێک یان تەنکەرێکی ئاو گواستنەوەیان بۆ تەرخان بکرێت کە گەورەیەکی بەشی پێداویستی ئەو ژمارە خەڵکە بکات.                                .                                                                                         

٥- هەبوونی کلینک، نەخۆشخانە و شوێنی کوتان  بۆ هەموو ٣٠٠٠سێ هەزار هەتا ٥٠٠٠ پێنج هەزار پەناهەندە، وە هەبوونی هەموو دەرمانی پیویست لە سەنتەرەکەدا.                                        

٦- هەبوونی سەنتەری دابەشکردنی خۆراک و هەبوونی سەنتەری چارەسەری خۆراکی .                       
٧- هەبوونی ئاسایش و پاراستنی ئاسایش وژیانی هاولاتیانی پەناهەندە لە کامپەکاندا و هەبوونی لیژنەی پاراستنی ئاشتی لە نێو کامپەکاندا بۆ پاراستنی ئاشتی وهێمـنی ناوخۆی کەمپەکان وهەبوونی خاڵی پشکنین بەر چوونە ناو کەمپەکان لە پێناو پاراستنی ژیانیاندا.                                        
٨- دابینکردنی شمەکی کۆمیونیکەیشن ، وەکو لانی کەم دابەشکردنی رادیو بە سەر ماڵەکاندا بۆ ئاگادار بوون لە جیهان ودانەبڕانی یەکجارەکیان.                             .                                                                                                 
٩- هەبوونی قوتابخانە و سەنتەرەکانی ڕاهێنان بە تایبەت ڕاهێنانی دەروونی بۆ ئەو کەسانەی پیوسیتیان پیەتی و خوێندەوار بوونی منالانی ناو کامپ مەرجە.                                                                                                                    
١٠-  هەبوونی بازاڕ و دوکان ، ئەکرێت حکومەتی لۆکاڵ دوکانی نێو قوتابخانە(کانی) کامپەکە ڕێگە پێ نەدات، بەڵام لە نێو کامپەکاندا بە گشتی بوونی دوکان وبازاڕ پیویستی گرنگی کامپەکانن و پێویستە هەبن.                                                                                                                    
١١- هەبوونی شوێنێکی گەورە بۆ هاتنی میوان بۆ نیو کامپەکان و بینی خێزانەکان.                                      
١٢-ڕاگرتنی پاکژی، هەبوونی ئاوەڕۆی تەندروست و داپۆشراو بۆ ئەوەی نەبێت بە هۆی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆس ومیکرۆب، هەروەها جگە لە دابەشکردنی تەنەکەی خۆڵ و هەبوونی حاویەی خۆڵ و شوێنی تایبەت لە دووری دەوارەکان وپاکردنەوە هەفتانەی زبڵ تێکەرەکان، هەر یەک لەم دوو پرۆژەیە پێویستە هەموو مەرجەکانی تەندروستی تێدا بە دی بکرێت.                                                     

١٣- لە نێوان هەموو ٣٠٠ سێ سەد مەتڕیکدا بۆ هەموو ٧٥ حەفتاو پێنج کەس ئاگرکوژێنەوەیەک هەبێت و شوێنی تایبەتی بۆ دابینکرابێت.                            .                                                                                               

  ١٤- لە نێوان هەموو دەوارێک وئەوی دیدا ٢ دوو مەتر بۆشایی و دووری لە یەک بهێڵدرێتەوە.  ئەمەش تەنها بۆ مەرجی ئاسایشی ژیان نیە وەکو پاراستینیان لە کەوتنەوەی ئاگر ، بەڵکو پاراستنی سایکۆلۆژیشیانە بەوەی هەست بکەن لە گەڵ هەموو نەهامەتیەکانیشدا تایبتمەندی -پرایڤەسی- خۆیان تا ئاستێک پاراستووە.

             

  ١٥- دەسنیشانکردنی شوێنێکی تا ڕادەیەک دوور لە دەوارەکان وەکو گۆڕستان.                                                         
١٦- دابینکردنی شوێنی خوداپەرەستی بە بێ جیاوازی ئاین و باوەرەکان.                                                      

١٧- دەوار کە بە نێشتەجێ بوونی کاتی دەژمێردرێت پیوسیتە بگۆڕدرێت بە کابینە، ماڵی پلاستیکی پاش قۆناغی ئێمرجنسی ، واتە پەناهەندە نابێت بۆ ماوەیەکی زۆر بۆ نموونە ساڵێک لە ژێر دەواردا بژی.                                
١٨- پزیشکی دەروونی مەرجی هەموو کامپێکە ،چوونکە لە هەموو دۆخێکدا پەناهەندە زیاتر تووشی گرفتی دەروونی ئەبن. ئەگەر ئەو کامپانە ژنی زۆرەدەستەگیرەیی -دەسدرێژی سێکسی- تێدا بوو ، سەنتەری دەروونی تایبەتی سایکۆلۆژی و ڕاهێنانەوە و تایبەت بە مەسەلەی دەستدرێژی ژنان بە پێی تەمەنەکان و کولتورەکانیان مەرجن.                                                                                
١٩- هەبوونی هۆکارەکانی گواستنەوە ، پاس ، ئۆتۆمبیل بۆ گواستنەوەی خەڵک لە کامپەکانەوە بۆ دەرەوەی کامپ.                                                                                                        
٢٠- ڕەخساندنی هەلی کار ئەگەر شوێنکە گونجاو بوو بۆ کار، گەر نا دابەشکردنی ئابوونەو خۆراک بە سەر پەناهەندەکاندا.                                                                                                  

        ناکڕێت پێمان وابێت ئەو شمەک و پێداویستیانە تەنها لە لایەن رێکخراوانەوە دابین بکرێت کە لەم نووسینەدا ناویان هاتووە ، یان بە تەنهالە لایەن رێکخراوە نێو دەوڵەتیەکانەوە ئەکرێت بە ئەرک. ئەمە ئەرکی ئەو وڵاتەشە کە ڕێگە بە پەناهەندە ئەدات، ئیتر پەناهەندەی ناوخۆ بێت یان دەرەکی، کۆمەڵێک ئەرکی ئابووری و مەعنەوی دەکەوێتە سەرشان و هەروەها بەڕێوەبردنی کارەکان و کامپەکەشی ئەبێت بە ئەرکی ئەو. زۆر جار نەبوونی پێداویستیەکان وەکوئەوەی لە مەرجە نێو دەولەتیەکاندا و ئەوەی نەتەوە یەکگرتووەکاندا دانراوە پەیوەندی بە خراپی بەڕێوەبردنی کامپەکانەوە هەیە . خزمەتی ڕێخکراوە نێو دەوڵەتیەکانیش بۆ هەر کامپێک کەوتوەتە سەر بەڕێوەبردنی دروست لە گەیاندنی کێشەکان و پێداویستەکانیان بەو شیوەی تەبا بێت لە تەک کولتووری ئەو رێکخراوەی پێشنیازی بۆ ئەکەن، نەک کولتووری وڵاتی داواکار. کولتووری داواکردنی هاوکاری جیاوازە لە کولتووری نووسینی نامەیەک یان ئەتەکێتی نووسینی ڕاپۆرتێک. ناوچەیەک یان وڵاتێک کاتێک جێگەی ئاوارە ئەکاتەوە مەرج نیە بتوانێت بەڕێوەبردنێکی دروست بکات ، یان بزانێت ئەرک و مافەکانی چیە ئەگەر لە دەرەوە ڕانەهێنرا بێت.   ئەو کەم و کوڕییانەی لە کامپی ئێزیدیەکاندا بینیم گەواهی ڕاستی ئەو قسانە ئەدەن.                                                                                          

سەرچاوە

• Beaudou A., Cambrézy L., Zaiss R.) 2003( Geographical Information system, environment and camp planning in refugee hosting areas Approach, methods and application in Uganda Final report، institute de recherché pour le development.
•  Médecins Sans Frontières, Refugee Health: An approach to emergency situations, Macmillan, Oxford: 1997.