جینۆسایدی کورد و بە ' کەسی' کردنی مێژوو

-

هیچ نەتەوەیەک وەکو کورد قوربانی مەرگی قوربانی نەنووسیوەتەوە. هیچ نەتەوەیەکی وەکو کورد تیوری ئامرازکردن – ئۆبجێکت -کردنی خۆی باڵا نەکردووە

- پەیوەندی نێوان قوربانیدەر و قوربانی بۆ دراو بە هێڵێکی ئاگرین ئەکێشێت کە تەنها بەزەیی نایکات بە خۆڵەمێشی تەواو. پێچەوانەی هاوکێشەی سروشتی قوربانیدەر ئەباتە ژێرڕکێڤی قوربانی بۆدراوەوە.

-3-

  پشتیوانکاران وتەماشاکاران، جەمسەرگیری نێوان جەلاد و قوربانی  

  کازیوە ساڵح

              قسەکردن لە سەر پشتیوانکاران ، تەماشاکارانی و گشتگیری بکەرانی جینۆساید قسەکردنە لە سەر ئامادەیی تاک  لە کۆنتێکستێکی  مێژوویدا کە گۆڕینی ئەو  بڕیارە کەسیانە هاوتەریبی مۆڕاڵن ئاسانە. هاندان و ورەبەردان دوو هاوکێشەی دیاری ئەو دۆخەن. لە بەر ئەوەی خوێندنەوەی جینۆساید زیاتر لە ڕوانگەیەکی سیاسیەوە کراوە ، پشتیوانانی جینۆساید بەوانە چوێندراوە کە بەشداری پرۆسەکە ئەکەن،کە لە بنەمادا بکەر فەرمان چی بەچی ئەکات ، بەڵام پشتیوانەکان و تەماشاکاران جەمسەرگیری نێوان بکەر و قوربانی دروست ئەکەن؛  پرۆسەی جینۆسایدەکە ساز ئەکەن ،ئامادەباشی کۆمەڵگا و کردنی بە کلتوریەکی پەسەندکراوی نێو کۆمەڵگا ڕاڤە و خستنە ڕووی ئەم پرۆسەیە هەڵئەگرم بۆ وتارێکی سەربەخۆ لێرەدا دەچمە سەر تایتڵی باسەکەم.                                                 .                                    

            پشتواناکارانی جینۆسایدەکانی دنیا لە هێزی سەربازی بکەری جینۆساید و یەکە نەتەوەی و ئایدۆلۆژییەکانی هەمان سیستمی  پێک دێت. تەماشاکارن لەو کەسانە پێک هاتووە کە تەنها سەیری کارەساتەکە ئەکەن و هیچ هەڵوێستێک دژ یان هاوپشتی بەرانبەر بە قوربان و تاوانبار وەرناگرن. زۆربەی ژمارەی تەماشاکارانە لەو گروپ و ئەتیکانە پێک هاتوون کە لە دەرەوەی بازنەی ئەتیک و گروپی قوربانین .  بەڵام پشتیوانکارانی جینۆسایدی کورد،  سەدام و  کۆی وڵاتانی عەرەبی بوون کە ژمارەیان بیست ودوو وە ،  کۆی ژمارەی تورکی و فارسی زمانەکانی جیهان بوون نەک تەنها تورکیا و ئێران؛ بە ئاستیک تەنانەت پاکستانی و ئەفغانی  ئەو وڵاتانەی دی کە بە نیمچە فارسی  قسە ئەکەن، ئەگەر پشتگیری کوشتنی کوردیش نەکەن، پشتگیری پارچە پارچە بوون و دژی بە دەوڵەت بوونین. ئەمەش بۆ خەڵکێک لە ناو خۆی کوردستاندا ئەژی ئەستمە بە دی بکرێت، بە تایبەت بەشی زێڕی ڕەش ، کە سەرمایەکەی ژمارەیەک لە دوژمنەکانی هیناوەتە سەما و گۆرانی وتن نەک ئازارەکەی.                                                                                                                                 

     تەنها نەتەوەیەک  وەکو کورد بێ بەزەییانە ژمارەی بێ شوماری وڵاتان و نەتەوە جیاوازەکان پشتگیری لە کومەڵکوژییانکرد جولەکە بوو. سەرجەم ئەوروپا هاوکاری هیتلەر و ئایدۆلۆژی نازیکرد بۆ لە ناوبردنی جولەکە و خۆیان جولەکەی وڵاتەکەیان بە کۆمەڵ ئەنارد بۆ کامپەکانی مەرگ لە ئەڵمانیا و پۆڵەندا . تەنها وڵاتێک ڕێگەی بەو ئەتکردنەی هاوڵاتیانی جولەکەی نەدا سوید بوو . کە ئەکرێت بە هۆی هاوڵاتیانەوە بووبێت نەک حکومەت. ، هاوڵاتیان تیشێرتێکیان پۆشی کە سیمبولی جولەکەی لە سەر بوو بۆ ئەوەی نازیەکان لێیان تێک بچێت و نەتوانن جولەکە لە هاوڵاتیانی سوید جیابکەنەوە  و ئەمەش وایکرد لەو کاتەدا ٣٠٠٠ سێ هەزار جولەکە بتوانین بە ڕێگەی قاجاخ بۆ سوید کۆچ بکات. ئەو خاڵەی کە پێم وایە ئەکرێت تەنها هاوڵاتیان پاراستبنی ئەگڕیتەوە بۆ چیرۆکی ئەو کرێکارانەی لە کارگەیەکی ئەڵمانی لە سوید کار ئەکەن ، لە اکتەدا کە هەموو سەرقاڵی جولەکە لە ناوبردنن ، خاوەن کارگەکە ئاگر بە کڕیکارەکانەوە ئەنێت و ئەیانسووتێنێت (پۆڵ، ١٩٩٦) بە پێی ئارگیومێنتەکانی ئەو کاتە ئەو مەسەلەی لە دەرەوەی ڕەزامەندی  سیاسیانەی حکومەتی سویدی نەبووە.                                                                                                                       
         ئەگەر ئێمە سەیری مێژووی هەموو جینۆسایدەکانی جیهان  بکەین تەنها جینۆسایدی جولەکە و کورد لە سەدا سەروو نەود بە تەواوی لە ڕووی تەکینیک، پراکتیک ، ئامانج ، بی پاڵپشتی و دوژمن زۆرییەوە لە یەک ئەچن. بەڵام لە رووی دەرئەنجام و کار لە سەر کردنی نیشتمانی و نەتەوەییەوە پێچەوانەن، هەر وەها لە ڕووی ژمارەی تەماشاکاران و پشتیوانانی جولەکە پێچەوانەی کورد ژمارەیەکی ئێجگار کەم جولەکە بەشداریان کردوە، بەشداریەکەشیان تەنها ئەوە بووە لە کامپەکانی مەرگدا جولەکەکانیان ڕێزکردووە و بردوونیان بۆ کورەکانی سوتاندان ، یان نان وئاویان دابەش کردووە بە سەریاندا، هەتا سەرەی خۆشیان هاتووە بۆ مەرگ. بەڵام ئەوانەش لە ڕووی مێژوویییەوە دەرکەوتووە زۆربەیان وەکو سیاسەتێک ئەو کارەیان کردووە، ژمارەیەکی زۆری وێنە و دۆکۆمێنتەکان ئەمانە لە ژێر زەوی و لە ناو دیواردا ساردویانتەوە و ئەمڕۆ سودیەکی گەورەی بە دۆزی ئازاری جولەکە گەیاندووە.                                                                                                          
      لە بەر ئەوەی هەرد دوو جینۆسایدی کورد و جولەکە  بە هاوکاری زۆرینەی ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا کراوە ،  تەماشاکارانیشان زۆرترە. ئەمەش دۆخێکی ئاسایی لە جیهاندا بۆ هەردوو لا دروست کردووە  ، کە لێکدانەوەی تاکەکان  بە بۆچوونە ساکارەدا بگوزەرێ و پێی وابێت ناکرێت هەمووان ، ئەو هەموو بکەرەی جینۆساید هەڵەبن ، ئەو نەتەوەیە کورد یان جولەکە ڕاست بێت، بەڵام جولەکە ڕێگای شیاوی و گشتگیری گرتە بەر بۆ هەموارکردنی  نەک تەنها پاڵپشت بەڵکو بوون بە مەکۆی هێزی جیهان لە هەموو بوارێکدا، ئەوەشی گەیاندنی باڵاکردنی ئازارەکەیان بوو بە شێوەیەکی دروست.                                                                                                                                

      ئەوەی پسپۆڕانی بواری جینۆساید زیاتر لە کێشەکانی بکەران و هاوپشتیوانان،  هەڵویست و ڕاڤەیان لە سەر کردوو

. ئەمە ئەو کەسەیە لە گەڵ ئامادەیی لە نێو (Bystanders )   سایکۆلۆژیای ئەو چینە یە کە پێی ئەوترێت تەماشاکار 

کارەسات یان بۆنەیەکدا ، هیچ هەڵوێستێکی باش یان خراپ وەرناگرێت و تەنها تەماشا یان چاودێری کردن هەڵئەبژێرێت. ئەوەی نیگەرانی ئەبزوێنێت هیچ کام لە نەتەوە جینۆسایدکراوەکان وەکو کورد  ژمارەی تەماشاکاران و پشتیوانکارانی لە خودی نەتەوەی قوربانی نەبووە. جار تەماشاکردنەکەی تەنها ئەوە نەبووە کە هەڵویستی ئەرێی وەرنەگرتووە . بەلکو هەڵویستی نەرێی وەرگرتووە بە ئاستێک چووەتە خزمەتی پرۆسەی ئاماداەکاریەکەوە . کاتێک ئەم ڕستەیە ئەدرکێنم لە هزردا بۆ نموونە ئەگەڕێم،  چەندین یادەوەری لە سەر گەڵامێوی سەر دیواری ماڵی ...( خزمێکی نزیکی باوکم) هەڵنیشتتوە . لە هەموویان بە ئازارتر ئەوەبوو . شەوێک پاش ئەوەی پۆلێک بەعسی بە پۆشاکی سەربازییەوە هاتن پاش پشکنین و بەسەردادان و شکاندنی هەموو شتەکانمان باوکمیان بەرەو زیندا ڕاپێچ کرد . لە بەر ئەوەی زۆر ترسابووین، دایکم من و براو خوشکەکانمی برد بۆ ئەو ماڵە ، کە ئیتیر لەوان دڵسۆزترمان لە فەرهەنگی خۆماندا تۆمار نەکردبوو . بەڵام هەر لە بەر دەرگاوە پێیان وتین، نامانەوێت بێن بۆ ماڵمان و بڕۆنەوە بۆ ماڵی خۆتان بزانن لێرەن لەوانەیە ئێمەش بگرن. لە کاتێکدا باوکم گیرابوو ، ئێمە نەگیرابووین واتە فەرمانی گیران بۆ ئێمە دەرنەچوو بوو ( ئەمە بەشێکی چیرۆکەکەیە ، بە شەکەی دی لە باسی ئۆبجێکت هوودا تەواو ئەکەم). ئەم چیرۆکە ئەکرێت دەیان هاوشیوەی بەرەو ماڵی یادەوەریت ڕاکێشابێت کە هەمان کاریگەری لە سەر قوربانی و پرۆسەسازی کارەساتەکەدا هەبووە.                                                                                                                                               

     ئەگەر لەم بەشە چیرۆکە ورد بینەوە سێ کارەکتەری بەهێز بۆ جینۆساید-سازی بەدی ئەکەین کە بەرهەم هێنانی کلتووری جینۆسایدی لە ناواخن گرتووە.                                                                                                                   

یەک: هەبوونی تەماشاکارێکی ئاوێزان بە ئاکاری نەرێێ، ئەمەش تەنها لە پۆستی تەماشاکار ناهێڵیتەوە ، دەیباتە ئاستی هاوکاریکاری ناڕاستەوخۆ جەلاد بە دژی قوربانی.                                                                                      
دوو: : شۆڕش و کوردایەتی مەسەلەیەکی چینایەتی و کێشەی چینێک بووە لە کۆمەڵی کوردی. وەکو تاونبارێکیش چاوی لێکراوە بەرانبەر بەر هەر نسکۆیەک ڕووبەڕووی بوەتەوە ، وەکو ئەوەی بوترێت نرخی کرداری خۆت ئەدەیت ، شایانتە . کێشەی کەسی قوربانی بووە، نەک قوربانی بۆدراو. هەروەکو چۆن 'کوردستانی' بوون ئەمڕۆ کێشەی چینێکە، لە ئاوێنەی تەڵخی چینەکانی دیدا کە لە پرۆسەی حزبسازیدا سالارن بەدی ناکرێن.                                                                                                                                            

سێ:  پەیوەندی نێوان قوربانی و قوربانی بۆ دراو بە هێڵێکی ئاگرین ئەکێشێت کە تەنها بەزەیی نایکات بە خۆڵەمێشی تەواو. پێچەوانەی هاوکێشەی سروشتی قوربانیدەر ئەباتە ژێرڕکێڤی قوربانی بۆدراوەوە. قوربانی کە قوربانیدەری هەموو نەتەوە و  کۆمەڵگەکەیەتی ، بە هەموو چێن و توێژ و باش خراپەکانیەوە ،. بەڵام لە بەر ئەوەی کێشەیەکی چینایەتی بووە قوربانی بۆدراو لە بری پێزانین، منەتبار بووە کە هەوالگری لە سەر ناکات ( ئەگەر نەیکردبا).دەربڕینی 'دار و دیوار گوێدارە' زیاتر لەم راستییەوە سەرچاوەی گرتووە . بەو بەڵگەی زۆربەمان لەوانەیە تەنانەت یەک دراوسێ عەرەبیشمان نەبووبێت . ئەو بەرد ودارە گوێدارانە هەموو دراوسێ و هاوڕێ و کەسە کوردەکانی خۆمان بوون.                                                                             

                   ئەو فاکتەرە وتراوانە ئەیسلمینێت هیچ نەتەوەیەک وەکو کورد قوربانی مەرگی قوربانی نەنووسیوەتەوە. هیچ نەتەوەیەکی وەکو کورد تیوری ئامرازکردن – ئۆبجێکت -کردنی خۆی باڵا نەکردووە . ئەمەش لە بری ئەوەی کورد بە بوونی مێژووی خۆییەوە گرێ بدات ، وردە وردە جمگە ساخەکانیشی لێک ترازاندووە، بۆ ئەبەد دەیکات بە خاوەنی شوناسێکی پارچە پارچە  کە داهاتوو گارەنتی کۆکردنەوەی پێ ناکرێت ، لەوێشەوە داهاتووی ڕوون کۆنتراکت لە گەڵ ئەو ئەمێستا لێڵەدا ناگۆڕیتەوە  .                                                                                                                     

              

  

سەرچاوە  

Levine, Paul A., From Indifference to Activism: Swedish Diplomacy and the Holocaust; 1938-1944, Uppsala 1996.

The World has a Mobile Size; My Canadian Passport is Twice as Big

This article was published in Write Magazine Volume 42 / The Writer Union Of Canada

By KaziwaSalih

What I have always wanted is to live and die as myself. I did not want to become a combination of everyone who I grew up around, or be determined by my social environment. If we look at identity as the characteristics that determine oneness, the Middle East is a place of people without identity, especially for women, who are considered a second class in society. How about if your nation was considered a second class nation like Kurd, and that you as a woman were considered a second class citizen of that nation? Can the sun of freedom and oneness ever rise in such a dark sky?

This question is complicated particularly when I found out I was Aboriginal. My nation had their first Kurdish state called the Medes, or the Mittani state, which was established around 1390 BC. With the aid of Western superpowers, their state was divided into four and given to Iran, Iraq, Syria and Turkey during World War I. Ever since, the colonizers have made us stateless people deprived of identity, and also performed every kind of genocide, torture and displacement.

As an elementary school student, my hobby was music. After admission to a music institution, they expelled me because I was Kurdish, and considered to be a future threat to the Iraqi government. At the time, my father was a political prisoner. When he was released, I did not recognize him. He was impossibly skinny.Black circles covered his rosy cheeks as a result of torture with fuel burner. Although he was imprisoned almost every year, sometimes I did not see him for longer. His detention always made me happy, because I did not know what a prison was.  I could only think of the trinkets he made for me there. After I was expelled, for the first time I was informed about why Kurds were mistreated. Along with my mother’s unspeakable pain due to the death of her elder son, I was left with the one consolation of expressing my feelings on paper, making books and pen my best friends. 

Notwithstanding, I consider myself to be luckier compared to the previous generation and my counterparts who still live under the hammers of oppressors. I am the generation of post uprising. In 1991, Kurds who were ruled by dictator Saddam led the uprising and freed their land in Iraq. Thus, the self-governing turned our dark days into bright silver ones.  We became people with identity, but what we were missing were passports.

Many might think the passport had no impact on individual identity. However, my experiences attest oppose, especially the one that encouraged me to seek migration to Canada. By 2001, I had six published books, had become founder and editor of two magazines, and I was the first Kurdish writer to be invited to Egypt. At the time, Kurdistan did not have an airport or a relationship to Baghdad as Saddam Hussein still was in power. Thus, Kurds had to travel via one of the neighbouring countries such as Turkey, Syria or Iran. I chose Syria to travel from to Egypt. Although Syria provided me with an entry visa, they made me wait for over four months to obtain one to exit. Their only excuse was that I was Kurdish. Upon my return from Egypt, I was blocked from entry in Syria’s airport for same reason. After spending two days in the cold airport transit, I was deported to Egypt.

This dehumanization made me wish many times to get out from the woman who was under my skin who never accepted imposed identity. I had decided to leave Kurdistan before this event too, but the necessity of obtaining the passport of a country that would protect my identity as a freely traveling writer prioritized my migration plan. Among the few countries offering me opportunities, I chose Canada as my second homeland.

Since I moved to Canada, I have had six more books published (in Kurdish). I have obtained four degrees from Canadian universities.As an anti-genocide activist, I have always felt I am a member of each victim’s community, such as Jewish, Armenian, Assyrian, Coptic, African, Native… etc. Canada’s multiculturalism offered me opportunities of meeting wonderful people from those communities. I have been traveling intensively representing my identity as a writer in Western and Eastern countries. In airports, I usually notice some people hiding their passports, embarrassed about the identity of the country they belong to. I proudly hold my Canadian passport.Nowadays; the world has become a small village, the size of the mobile phone that tells you what’s happening anywhere anytime. Conversely, you can’t visit any place in the world without the passport of a reputable country. This means that the passport becomes bigger, but not bigger than a writer’s identity. In the Middle East my identity as a writer was upheld strongly locally, but oppressed internationally due to the lack of a respectable passport. Today my identity has been subjected locally, it turns to a brand name -- ‘immigrant writer’ – but it is represented internationally thanks to my Canadian passport. Sometimes I think that I have a passport but I have lost what is considered a life for me. Again, I feel I want get out from the woman who is under my skin, and plan for another migration.