چیرۆکی خەمناکی خەمێ

زۆرەدەسگرتەکردنی ژنانی ئێزیدی: چیرۆکی خەمناکی خەمێ

کازیوە ساڵح

بۆچی ' خەمێ' ؟

- ئاخر ژیانم هەمووی بوو بە خەم

    خەمێ ی ١٥ پازدە ساڵ خەڵکی دێی کوڕە عەبدو  ی ناوچەی شنگال. بە بێ دایک و باوک گەروە بووە ، باوکی مردووە و دایکی شووی کردوەتەوە و سێ برا خوشکێک ، براکان کە پزیشک و ئەندازیارن سەرنگوومن و خوشکەکەشی پاش خۆی لە دەستی داعش ڕزگاری بووە و گەڕاوەتەوە کوردستان. دڵنایکردنەوەی تەمەنی لێ ئەکەمەوە، چوون بە جەستە و ڕوخساریش لە دە ١٠ ساڵ ئەچێت نەک پازدە، " ئەوسا ئەوەندەش لاواز نەبووم، بەس لەوێ لە برسیەت و ژێر سزاداندا وام لێهات". ڕوخساری زیاتر لە ئێرلەندی ئەچێت هەتا کورد. لە یەکەم نێگادا زیرەکیەکی بێ سنووری لە چاو و سیمادا بە دی ئەکەیت، لەو جۆرەی ئەگەر مامۆستا بیت ویەکەم جار ئەچیتە پۆلەوە، یەکەم دیدەبینیت بۆ خوێندکارەکانت لە روخساریاندا گەڵاڵە ئەبێت، خەمێ ئەو جۆرەیە کە ئەڵێیت ئەمەیە ئومێدی پۆلەکە. هەمیشە زەردەخەنەیەکی لە سەر لێوە، خەم لە چاوەکانییەوە سەرەتاتکێ ئەکات، بەڵام زیرەکی و پاکێکەی زاڵە بە سەریدا.پاکیەکی مناڵانە لە چاوەکانیەوە بوڵق ئەدەن کە ئەو جۆرەم پێشتر لە کەسێکدا نەبینیوە لە تەمەنی ئەودا بێت، بۆیە ئەپرسم، ژیان پێشتر لای تۆ چی بوو؟                                                                                                        

          

- نازانم، من بەس ئەمزانی بچم بۆ قوتابخانە، نەمئەزانی خەڵکی وا هەیە و  ژیان ئاوایە. 

    

      باسکردنی ' خەڵکی وا' و 'ژیانی ئاوا' خەڵکی بەو شێوە و ژیانی بەو شیوە بە چەندین کتێب کۆتایی نایەت، لە تەک خەمێ ئەبێت بۆ ئێستا بەرد بخەینە سەر ئەم خەمەیان. وەکو خۆی ئەڵێت ماڵیان نزیکی شاخ بووە و کاتێک داعش دێتە دێیەکەیان بە شەش ئۆتۆمبێل دێیەکەیان تاڵان ئەکات وهەرچیان هەیە ئەیبەن ، ئەوان نزیکەی ١٠٠ سەد کەس بوون و هەمووش زیاتر خزم بوون و ماڵی مام و پورەکانی هەموو لەوێ ژیاون. " قاچی پیاوەکانیان بەستەوە ، ژن لە شوێنێک وپیاو لە شوێنێک بەند کرا " و پاشان دەیانبەن بەرەو دێێ سەیوان شێخ خدر ، شەوێک لەوێ بەند ئەکرێن و جەندین جار دێنە ناویان داوایان لێ ئەکەن ئاینی خۆیان بگۆڕن ، ئەگەر نا دەیانکوژن." نازانین چییان لە پیاوەکان کرد ، بەڵام ژن وکچەکانیان برد لە داوێنی شاخی شنگال حجز کراین، هەزاران کەس لەوێدا کۆکرابوونەوە ، شەو باسی گەورەیان هێنا و بردینیان بۆ تەلەعفەر لە قوتابخانەیەکەدا بۆ یەک شە دایناین، خەڵککە ئەوەندە زۆر بوو ، هەر سێ نهۆمی قوتابخانەکەو تەنانەت حەشەکەشی پڕ بوو لە خەڵک"                                              

         پاشان دەیانبەن بۆ موسڵ و پاش ئەوەی مناڵە نێرەکان لە شەش سالێ بۆ سەرەوە دەبەن ، دوای ژنە بە تەمەنەکان دەبەن ، پاشان ژنە خاوەن منالەکان ئەبەن و  تەنها کچەکان دەمێننەوە . بەر لەوەی کچەکان ببەن ئەو شەوە فرۆکە ئەو شوێنەکەتێیدا بەند کراون بۆمباران ئەکات، بۆیە جاریەکی دی دەیانگەڕێینەوە بۆ تەلەعفەر و لە هەمان قوتابخانەدا دایان دەنین ، " ئەمجارە کۆمەڵێک داعشی دار بە دەست هاتن وهەر کەس جوان بوایە ئەیانووت تۆ وەرە ، ٦١ شەست و یەک کچیان لێ هەڵبژاردین و بردینیان بۆ موسڵ ، دەرگای ماڵێکی مەسیحیان شکاند و ماڵێکی گەورە بوو داگیریانکرد و شەوێک لەوێ ماینەوە و بەیانی بردنیان بۆ سوریا بۆ رقە، لە باسێکی دیکەشدا شەست کچی تریان هێنابوو ئەویش لە هەمان کاتدا بردنیان لە گەڵ ئێمە".                                                              

  بەو ژمارەی خەمێ باسی ئەکات ژمارەی ئەو کچە ئێزیدیانەی لە تەلەعفەرەوە ئەیانبەن ١٢١ سەد و بیست ویەک کچ ئەبن و بەڵام کاتێک دەبرێنە هۆڵێکی گەورە لە ڕقە ژمارەیەکی زۆری تریش کچی لێ ئەبێت ، " هەموویان ئێزیدی بوون ، داعشەکان ڕۆژانە ئەهاتن سەرەتا مناڵەکانیان ئەبرد لە ١٠ دە ساڵەوە بۆ ١٣ سیازدە ساڵان ، پاشان لە ١٤ چواردەوە بۆ ٢٠ بیست ، کە خۆشم بەر ئەو وەجبەیە کەوتم ، گروپێکیان ئەفرۆشت و وگروپێکی دیکە کچیان ئەهێنا ، ئەوانەی جوان نەبوون نەئەکڕان، لە بەر ئەوە پاسەوانەکان خۆیان بە خراپی سزایان ئەدان لێیان ئەدان و دەستدرێژییان ئەکردە سەریان"                                                

_چۆن پێناسەی ئەو هۆڵە ئەکەیت و چۆن بوو؟                                                                 

_ هۆڵێکی گەورەی دوو نهۆم بوو، لە سەری نووسرابوو میسر ، لە ناو دارستانێکدا بوو ئاوێک بە بەردەمیدا ئەڕۆشت.                                                                                      

       " کەسێکی کەم ئەندام ، والی حمس و خەڵکی ئەدلە بوو ، خۆم خوشکەکەم و وئامۆزاکەمی کڕی، لە ماڵەکەیدا ٤ چوار ڕۆژ دەرگای لە سەر داخستین، کە ئێمە گەشتین ٤ چوار کچی تریشیان بۆ هێنا بوو ،  بەرگی داعشیان پێ لە بەرکردین و من و خوشکەکەمیان برد بۆ بینایەکی تاریک ، ٦ی شەشی بەیانی بردینیان بۆ دیمەشق، ، کەسێکی شیشانی قژن وتی ئنگلیزی ئەزانی وتم نا ، وتی تورکی ئەزانیت وتم نا

عەرەبی ئەزانن وتم نا، کەسێک هات تەمەنی ٦٠ ساڵ بوو خەڵکی مە‌غریب بوو،  چیشتخانەکەیان زۆر پیس بوو ، وتیان پاکی بکەرەوە دەستم کرد بە پاکردنەوە ، ٦٠ ساڵکە هات دەستی خستە سەر شانم وتی تۆ باوکت نەبووە من لە جێگەی باوکتم دوای هەر ئەو پیاوە وتی وەرە ئێرە ئیشێکم پێتە بۆ ناو ژوورەکەی خۆی ، وتم نایەم، بە قژ ڕاکێسام هەتا ژوورەکەی خۆی ، مەحاولەی دەستی درێژی کردە سەر من  و خوشکەکەم هەر هەوڵی ئەدا بەڵام ئێمە بەهێزتربووین ، خوشکەکەم ڕیشی ڕاکێشا ، ئازاری پێگەشت وهاواری لێ هەستا ، ئنجا بانگی پاسەوانەکەی خۆیکرد ، بە هەردووکیان دەست و قاچیان بەستین و لێیانداین هەتا بێ هۆش بووین، کە بە ئاگا هاتینەوە دەستدرێژی کردبووە سەر هەردوکمان. نازانین هەر خۆی بوو یان پاسەوانەکەشی "                                                        
  - کاتێک رووبەڕووی دەستدرێژی ئەبویتەوە، چ خواستێک، خەون و ئاواتێک بە مێشکتدا خێرا گوزەری ئەکرد؟
-سەیری پەنجەرەکەم ئەکرد و حەزم ئەکرد ببم بە باڵندە بۆ ئەوەی لە کونێکی بچوکەوە دەرباز بم و بفڕم بۆ شوێنێکی دوور.                                                                                                        

سزاکەیان بە دەستدرێژی کۆتایی نایەت و هەردووکیان لە ژوورێکدا کە بە تۆڕ دەوری گیراوە زیندان ئەکات و ڕۆژی یەک جار بوتڵێک ئاو سەندەویچێکیان بۆ فڕێ دەدرێت بۆ ماوەی پێنج مانگ، خەمێ ئەڵێ، "پاش پێنج مانگ هەمان پیر هاتەوە لامان ، وتی ئاینەکەتان بگۆڕن و شووم پێ بکەن ، ئێمەش وتمان بشمانکوژن نە ئاینی خۆمان ئەگۆڕین و نە شوش بە تۆ ئەکەین ، ئەگەر ئەوەندەش فشار بخەنە سەرمان خۆمان ئەکوژین، ئیتر ئەویش پەتێکی بۆ فڕی داین وتی بەو پەتە خۆتان بخنکێنن، چوونکە ئەگەر نەبن بە موسڵمان لێتان ئەدەم و ئەتانفرۆشمەوە"                                                            

         لە هەمان کاتدا بانگی پاسەوانەکەی ئەکات ، "بڕۆ ئەو دوانە بفرۆشە و پارەکەی بنێرە بۆ خێزانەکەم و مناڵەکانم" مناڵ و خێزانی لە مەغریبن. ئەویش وەکو کۆیلە بە کەسێکی شەست ساڵی تریان ئەفرۆشێت ناوی یوسف ئەبێت و پاش ماوەیەک لە شەڕدا ئەکوژرێت. لە ماڵی یوسفدا ژنێکی دیکەی ئێزیدی دووگیان و چوار مناڵیشی هەیە ڕاگیراوە . کاری خەمێ لەو مالەدا قورستر ئەبێت ، چوونکە جگە لە لاقەکردن هەتا یوسف ئەچێت بۆ شەڕ ، لە تەک ژنە دووگیانەکەی دیکە و خوشکەکەی بە ڕۆژ هەتا ئەوان ئەگەڕێینەوە ئەمان خەریکی جل شتن و خواردن دروستکردن و ماڵ پاککردنەوەن ، کۆمەڵێ ژنی داعشی لێ ئەبن، ئەمانە هەموویان بەیانیان زوو ئەڕۆن و شەوان ئەگەڕێننەوە، کە ئەگەڕێننەوە خەمێ و ئەوانی دیکە پیوسیتە قاچیان بخەنە ئاوی گەرمەوە، دەستس و قاچیان بۆ ن بشۆن  و بیانشێلن. خەمێ ئەڵێت ، " هێشتا داعشە پیاوەکان لە داعشە ژنەکان دڵ نەرمتر بوون  ، ژنەکان زۆر زۆریان لێ ئەداین، ئێمە خۆمان لە ژێر کاردا ئەوەندە ماندوو ئەبووین ئاگامان لە خۆمان نەئەما هەتا شەو ، شەویش کە ئەوان ئەگەڕانەوە پاش ئەوەی خزمەت وشێلانی خۆیان تەواو ئەبوو لێیان ئەداین"                                                                                        

- ئەڵێن ژنی دووگیان و مناڵدار لاقەنەکراوە ، ئایە  چۆن مامەڵەیان لە گەڵ ئەو ژنە دووگیان ئەکرد کە لە ماڵەکەی یوسفدا بوو؟                                                                                                

- ئەوە راست نیە ، ئەوان یەکەم جار بە مناڵەکان دەستیان پێکرد کە مناڵ وکچی شوو نەکردوو تەواو بوو ئنجا بە ژنە مناڵدارەکانیش ، راست نیە ، دەستدرێژییان کردە سەر تەنانەت پیرە ژنیش، سیانزە ساڵێک ٦ شەش کەس لاقەیانکردبوو ، ئێمە لەوانی ترمان ئەپرسی لە هۆڵەکە ، یوسف لە بەر چاوی من و ژنەکانی دیکەش ئەو ژنە دووگیانەی بردە ژوورەوە و لاقەکرد و لێیشی ئەدا، قیژەی هەموو گەڕەکەکەی گرتبوو، هەر چوار مناڵەکەش لە دەرەوەی دەرگاکە ئەگریان و بە هەردوو دەست بە دەرگاکەیان ئەکێشا بۆ ماوەی زیاتر لە کاتژمێرێک.                                                                                     

          پیویست ناکات  بپرسم بە تەنیشت ئازاری نەوتراوی خۆتەوە، کارەساتی ئەو ژنە چەند کاریگەری لێکردوویت، کە لە کاتی گێڕانەوەدا دەستێک ئەخاتە سەر گوێی ڕاستی و بە دەستی چەپیشی پاڵ ئەنێت بە مێزەکەی نێوانمانەوە، ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە جاریەکیدیکە دەنگی ئەو ژنە ومندالەکانی لە گوێیدا دەزرنگێتەوە و ئەژێتەوە، پێ ئەچێت ئەو یەکێک لە ژوورەکانی تاواندا، یان ئەو تەوالێتەی کە دواجار ئەبێت بە هۆی ڕزگاربوونی  بە هەمووی هێزی دەستە لاواز و بچووکەکانی پاڵی بە دەرگاوە نابێت بۆ ئەوەی خۆی لە گورگە داعش بپارێزێت.                                                                                         

-چەند لەو شوێنە مایتەوە؟                                                                        

-هەمووی ٩نۆ مانگ ٤چوار ڕۆژ لەو ماڵە و ٥پێنج مانگ لە حەپسەکە بووم.                        .   

       بە پێی گەواهیدانەکانی خەمێ، ژنە ئێزیدیە کۆیلەکراوەکان زیاتر لە تەلەعفەر و میادین وحەلەب وەدابەش ئەکرێن وئەفرۆشرێن بە سەر ناوچەکانی دیکەدا. کە یوسف دەچێت بۆ شەڕ بۆ عێراق ماڵەکە پاسەوانی نامێنێت  ، یەکێک لە ژنە داعشەکان مناڵێکی ئەبێت ، خەمێ لە ڕێگەی منالەکەوە مۆبایلی ژنەکە بە دەست ئەهێنیت و لە تەوالێتەکەدا و لە مۆبایلەکەوە فەیس بووک ئەکاتەوە و نامە دەنێرێت بۆ کەس و خزمی خۆی لە کوردستان، ئیتر لێرەوە  چیرۆکی چۆنیەتی ڕزگار بوونی با بمێنێت بۆ پاش ڕزگار بوونی کورد لە دەست داعشە هەمە چەشنەکان.                 .                                                                                               

__- تێ بینی: -بە هۆی پابەند بوون بە لایەنی یاسایی و ئەتیکی لێکۆڵینەوە وێنە و ناوی ڕاستەقینە ئاشکرا ناکرێن و هەر کچێک داوام لێکردووە ناوێکی خوازراو کە خۆی پێێ خۆشە هەڵبژێرێت . .. ئەم دیدارانە لە بنەمادا بە  کوردی-سۆرانی نەکراون، بۆیە داڕشتنەوە کوردێکە زمانی منە نەک ئەوان. ...بۆ دروستی ناوی دێیەکان ڕاوێژم لە گەڵ نووسەری بەڕێز تەها سلێمان کردووە بۆ ئەوەی بە  دروستی بنووسرێن.