بەشی دووەمی دیدارێک لە گەڵ ڕۆژنامەی چاودێر سەبارەت بە داعش

"دواجار لە ناوچوونی خودی ئیسلامی بەدوادادێت" 

كازیوە ساڵح: باسنەكردن لە كێشەكانی ئیسلام پەرچەكرداری قورسی لێدەكەوێتەوە

2/28/2015 11:59:00 AM

چاوپێكەوتن: ئەنورە حەمەغەریب
(2-2)

پسپۆرێكی بواری جینۆساید‌و كلتور، رایدەگەیەنێت: ئاینی ئیسلام بە شیوەیەك دەستی بە سەر بیركردنەوەو كلتورو یاساو بەڕێوەبردنی كورددا گرتووە كە كردویەتی بە كۆیلەیەكی زمانبڕاو.

ڕوانگەوڕەخنە: دەوترێت دروستبوونی ڕێكخراوی قاعیدە و بۆكۆحەرام ‌و داعش‌ و چەند گروپێكی تر هەلێكی زێڕینی داوەبەدەستەوە ئەو دەستەبژێرە سیاسی ‌و ڕۆشنبیرانەی كە هۆكاری دروستبوونی توندڕەوییەكان دەگێڕنەوە بۆ ئیسلام ‌و ڕێِبین هەردی لێرەشدا پێی وایە ئەمە وایكردووە ئەو كەسانە زۆر بێویژدانانە هێرش بكەنەسەر پیرۆزی ئاینی ئیسلام كەبەملیۆنەها مرۆڤ باوەڕی پێهێناوەو ڕێزی ئەگرن، بۆچوونی ئێوە خۆی لەكوێی بۆچوونەكانی ڕێبین هەردیدا دەبینێتەوە؟
كازیوە ساڵح: هەبوونی داعش هەلی داوە بە دەست زۆر چین و توێژەوە لە سەر بنەمای ژێرپێخستنی  بەرژەوەندیی خەڵك و هۆشیاكردنەوەی خەڵك  نەخشەی یاریەكانی بكێشێت، لە لایەك ئیسلام بێبەریدەكرێت و ناشوێرن وەڵام و خوێندنەوەیان بۆ ئایەت و حەدیسەكانی داعش هەبێت بۆ ئەوەی ڕاستییەكان بە شاراوەی نەمێننەوە، لە لایەكی ترەوە توێژێك هەموو نەهامەتییەكان ئەگەڕێننەوە “تەنها” بۆ ئیسلام  و كارتی سەوز بە  سەرچاوەی زۆر كێشەی تر ئەدەن، لە سەروو ئەمانەشەوە، كۆمەڵێك نووسەر و قسەكەرو ڕۆژنامەنووسی سیاسەتباز دروستبوون هەمیشە سواڵی جەماوەرێتی و مەیلی دەسەڵاتداران ئەكەن، هەمیشە لە سەروبنی ڕووداوەكاندا ئەبن بە پاڵەوان، بە هەست و لێكدانەوەی خۆیان كێ براوە بێت ئەكەونە پشتگیری ئەو كەس و لایەنە، ئیتر ئەگەر گروپێكی تیرۆریستی وەكو داعشیش بێت، بۆ ئەوان  بوونی جەماوەر و كۆمەڵێ دەستكەوت  لەشوناسی ڕاستەقینەی ڕۆشنبیری گرنگترە. ئەمڕۆ خەڵكێك بە ناوی ڕۆشنبیر و نووسەر موچەكەیان لە داعشەوە بۆ دێت، واتە زۆر ئاساییە ببینین ئەوەی بۆ دەسەڵاتە سیاسیەكانی پێشتر و ئێستا كراون بۆ داعشیش بكرێت، چونكە  ئەم سێ ڕەهەندە بوون بە كلتوری ژیانكردن لە ناوچەكەدا و  بە هەمان ڕیتم لە هەموو كێشەیەكدا هەیە، لەم سێ ڕەهەندەشدا ئیسلام زیانی بەركەوتووە و ئیسلامی سیاسی و ئەوانەش ئاینیان وەكو سیاسەتێك بۆ كاری خۆیان بەكارئەهێنن قازانجیان كردووە. مرۆڤی بێ مەبەست و ڕۆشنبیر پێویستە كێشەكان یەك لایەنە لێكنەداتەوە. هەموو چیرۆكێك دوو ڕووی هەیە، ئەوەی باستان كردووە یەك ڕوویەتی، ڕوویەكی دی ئەوەیە ئایە ئاینێك ملیونەها كەس باوەڕی پێی هەیە، قوربانی بۆ ئەدات بۆ ئەبێت ئەوەندە بێڕێز سەیری ئەم ژمارە زۆرە بكات و  بێئومێدیان بكات بەو هەموو  کردە توندوتیژیە و کاری تیرۆریستی و دژە یاسا و مۆراڵی مرۆڤایەتییە؟ ئایە ئەو گروپە تیرۆریستانەی ناوتان هانیون و سەرجەم تیرۆریستە مێژوویەكان ئەندامەكانیان ئیسلام نین؟ لە لایەن بەهێزترین دەوڵەتانی ئیسلامییەوە بەرگری و هاوكاری ناكرێن؟ ئایە بەرگریكردن لە وەها دیاردەیەك لە خزمەتی كێدایە و بۆ كێ ئەكرێت؟

ڕوانگەوڕەخنە: ئێوە پێتانوایە داعش دیاردەیەكی ئاینی‌ و كلتوری ‌و سیاسی ناوچەكەیە و هەر سەد ساڵەو بەجۆرێكی دیكە سەرهەڵدەداتەوە، فاكتەرە كلتوری‌ و سیاسییەكە بەئاینەوە لە بەهێزبوونی گروپێكی وەك داعش لە كوێدا بەیەكەوە گرێدەدەنەوە؟
كازیوە ساڵح: ڕاستە، ئەوەی وتوومە دووبارەكردنەوەی ئەو بۆچوونانەیە  پازدە ساڵ بەر لە ئێستا دەرم بڕیوون، ئەو كات باسی كلتوری توندوتیژیم لە ئیسلامدا كردووە، باسم لەوە كردووە باسنەكردن لە كێشەكانی ئیسلام پەرچەكرداری قورسی لێدەكەوێتەوە و دواجاریش لە ناوچوونی خودی ئیسلام. ئەگەر بگەڕێنەوە بۆ ژمارەكانی گۆڤاری (نڤار) لە لایەن خۆم و نووسەرانی تریشەوە كە بۆ ئەو  تەوەرانەیان نووسیوە، پێشبینی ئەمڕۆ و پێشبینی كۆتایی هاتنی ئیسلاممان كردووە. ئەو كات باسمان لەوە كردووە ئەگەر ئەو كێشانە گفتووگۆ نەكرێت و ئازادیی گفتووگۆ و ڕاستكردنەوە نەکرێت، لە بەر ئەوەی من هیچ مەبەستێكی سیاسیم نەك تەنها بەرانبەر بە ئیسلام نەبووە و نابێت، بەڵکو پێم خۆش بوو چانسێك دروستبكەم هەردوو بەرەی ئیسلامی و علمانی گفتووگۆی تێدابكەن و ئەو فاكتەرانەی بوون بە كێشە بە شێوەیەك لەگەڵ سروشتی كۆمەڵگەی كوردی و بەرژەوەندیی نیشتمانیدا بگونجێت؛ چارەسەربكرێن، بەڵام پێدەچێت كورد دوژمنی چارەسەر پێشینە و بەرگرتنبێت لە كارەسات بەر لە ڕوودانی. ئەوە بوو ئیسلامی سیاسی بە دوژمنی ئیسلامی دەناساندم و علمانی بە لاینگری ئیسلام و پێیان وابوو نابێت من هەلی وایان بۆ  بڕەخسێنم فكری خۆیان بگەیەنن و فێری گفتووگۆ بن لە سەر كێشەكانی ئیسلام، ئەوەبوو لە بری ئەوەی ئەوان لەو بە دیمۆكراتیك قسەكردن و چانسە مۆدێرنەی بنواڕن و سوود بە نەوەیەك بگەیەنن كە پێیان ئەوتین ' مراهق' و كاڵفام، بەڵام هەوڵەكانیان لە ناوبردین. ئەمڕۆ ئەوەی ئەوان ناویان نا كاڵفامی هاتەدی و خۆشیان بە مەمنوونی بە دووی كەناڵدا ئەگەڕێن لە دەرەوەی ئەوانەی خۆیان هەلی قسەكردنیان بۆ برەخسێنێت. بەڵام بە هەردوو بەرە هەرگیز بیریان لە لێبوردنێكی ساكار و ئاسایی نەكردەوە بەرانبەر ئەو خەڵكەی وەكو من زیانیان پێگەیاندن. ئەوانەی وەكو (عەبدولخالق مەعرف و كۆمەنیستەكان) كوشتنیان لە سەر ئەوەی باسی داعشیان لە ڕابردوو و ئەگەری دووبارە بوونەوەی لە داهاتوودا  كردووە. ئەمەیە كێشەی ئیسلام، لە یەك ئاستدا وەستان، چەقان لە قوڕێكدا و خولانەوە تێیدا هەتا خۆشی و دەوروبەریش گێژئەكات و دوایی بە دۆڕاوی لێی دێتەدەرەوە.  ئەوساش و ئێستاش من پێم وایە ئاینی ئیسلام بە شیوەیەك دەستی بە سەر بیركردنەوە و كلتور و یاسا و بەڕێوەبردنی كورددا گرتووە كە كردویەتی بە كۆیلەیەكی زمانبڕاو، كۆیلەش ناتوانێت خاوەنی شوناس بێت، ناتوانێت هەڵگری گۆڕانكاری و بەرەوپێشچوون بێت، بەڵام ئەكرێت لە ناكاودا لەو كلتورە یاخی بێت. توندوتیژی ئەگەر چارەسەرنەكرێت، ئەبێت بە كلتوور لەگەڵ كاتدا پەرچەكردار یان پەرچە-توندوتیژی
 دروستئەكات، پەرچە توندوتیژیش لە خودی توندوتیژییەكە ترسناكترە، چوون دووەمیان تژییە بە ڕك counter-vioelence.
ناتوانین بڵێین مرۆڤ پێویستی بەوەیە چوار ساڵ جارێك سەركردەكەی بگۆڕێت، بەڵام بیری بۆ گۆڕینی خودی پەیڕەوپرۆگرامەكان نەچێت، تەنها كەس بگۆڕێت نەك پەیڕەوپرۆگرام. ئایە بۆ چاوەڕوانی ئەوە ئەكرێت مرۆڤ بۆ ماوەی ١٤٠٠ ساڵ یەك ئیدۆلۆژی بە ناوی ئاینەوە بە سەردا سەپاوبێت و هەموو ئازادییەكانی زەوتكرابێت و چاوەڕوانی ئەوە نەكەیت سەرجەم كۆمەڵگە بە دەم كێشە سایكۆلۆژی و كۆمەڵایەتی و كلتورییەكانەوە نەكرۆژرێت. هەموو ئاینەكان پێیان خۆش بوو بە هەمان شێوە دەسەڵاتی خۆیان بسەپێنن، ئەگەر بیزانیبایە ئەو بە زۆر خۆسەپاندنە نابێت بە هۆی بەیەكجاری لە ناوچوون و ڕشتنی ئەو هەموو خوێنەی لە ناو ئیسلامدا ئەڕژێت، بەڵام هەموو ئاینێك تا ئەو ئاستە مرۆڤی بێ بەها نەكردووە.

ڕونگەوڕەخنە: ئەگەر دین كاریگەرییەكی زۆری لەسەرر ژینگەی كۆمەڵایەتی وڵاتانی ئیسلامی بەو شێوەیە دروستكردبێت كە تێیدا گروپی داعشی لێ لەدایكبێت، ئەی چی لەبارەی ژینگەو فاكتەرەكانی ئەو هەموو داعشە خۆرئاواییانە دەڵێیت كەئێستا بۆ وڵاتانی جیهانیش بونەتە جێی مەترسی، كە لەزۆربەی ئەو وڵاتانە نەك ئیسلام كاریگەری نییە وەكو پێویستیش پەیڕەوكەری تێدا نیە بۆ بڵاوكردنەوەی ئایینەكە؟
كازیوە ساڵح: كارەساتە كورد خۆی بەراورد ئەكات بەهەموو گونجاو و نەگونجاوێك، كە ئەڵێین تەنها لە نێو سێ ملیون  كورددا سی هەزار ژن داعشیانە كوژراوون، ئەڵێن ئەمەریكاش ژنی تیا ئەكوژرێت، خۆی بەراوردئەكات بە سێ سەد ملێون دانیشتووی ئەمەریكا و چەند تاوانێكی بەراورد نەكراو. ئەمڕۆش بۆ داعش كورد  خۆی بەراورد ئەكات بە چەند هەرزەكارێكی هەڵهاتووی ڕۆژئاوا. ئەوانەی ڕۆژئاوا بەراورد بە ژمارەی دانیشتوانی ڕۆژئاوا و ژمارەی داعشی ڕۆهەڵات  زۆر لەوە كەمترە شایانی بەراوردكاری بێت. ئەوانیش لە كاتیگۆری جیاواز پێكهاتوون. لە سەدا سەروو نەوەد خۆیان یان موسڵمانن یان  پێشتر بوون بە موسڵمان، واتە ئەو ڕێگەیان پێشتر پیشاندراوە. ژمارەیەكیان بە تایبەت كچەكان مناڵی ئەو خێزانە توندڕەو لە ڕووی كۆمەڵایەتیەوە داخراوانەن كە ژنان لە ڕۆژهەڵاتیشدا وەكو ئەوان نەژیاون و چوونیان بۆ ناو داعش لە میانەی خۆڕزگاركردنەوە بووە، واتە ئەوەیان پێ باشتربووە لە خۆکوشتن(انتحار)، ژنی تێدایە گەڕاوەتەوە و دانی بەوەدا ناوە  كە بەربادی سێكشوالیزمی داعش سەرنجی ڕاكیشاوە و ڕۆشتووە بۆ ئەوەی ئەو ئەزموونەی هەبێت، ژمارەیەكیان نەخۆش و تاوانبار و زیندانی پێشترن، بێ گومان هەمیشە ژمارەیەكیش لە لایەن موخابەراتی وڵاتانەوە دەنێردرێن. واتە ئەوانەی ڕۆژئاوا هەموویان خەڵكێك لە ڕووی تەمەن و عەقڵەوە كاڵفام و مناڵن، بە پێچەوانەی ئەوانەی ڕۆژهەڵات. لە سەروو ئەمانەوە كورد لە بەرژەوەندیی نییە، نە ئەم جۆرە بەراوردكاریە بكات، نە لاسایی عەرەب بكاتەوە ئەو باهانانە بهێنێتەوە بۆ داعش.

ڕوانگەوڕەخنە: بۆچی ڕەخنە گرەكان لەئیسلام‌و كلتوری دینی تەنها داعش‌ و هاوشێوەكانی دەبینن‌و ئەو هەموو موسوڵمانانە نابینن كە نەداعشن‌و نە توندڕەون ‌و نەدژی ئازادی ‌و ئافرەت‌و پێشكەوتنی كۆمەڵگایشن؟ واتە: خوێندنەوەكان لەسەر ئیسلام ‌وئیسلامییەكان هێندەی ئایدۆلۆژین هێندە مەنتقی ‌و واقعی نین؟
كازیوە ساڵح: كێشەی گەورەیە ئەبینم كە ئیسلام و موسڵمان تێكەڵاو ئەكەن و لە یەك جیاناكرێنەوە. ئەبینم كورد وێنەی پێشمەرگەیەكی فیداكار ئەخاتەڕوو كە نوێژئەكات لە بەرەكانی جەنگی دژ بە داعش و ئیسلام و ئەڵێت ئەوەیە ئیسلام. ئەوە موسڵمانە نەك ئیسلام، ئیسلام  پەیڕەو و پرۆگرام و سیستم و كلتوور و ئایدۆلۆژیایەكە جێگەی باش و خراپی تیا ئەبێتەوە، بەڵام لە بەر ئەوەی ئایدۆلۆژیاكە هاندانی نەگەتیڤیانەی زیاتر تیایە، زۆرترین خراپی تیایە. كۆمەڵێك موسڵمانی باشی تێدایە، كە بەشە پۆزەتیڤەكەی ئیسلامیان كردووە بە ڕێنمونیکار؛ یان بەهانەی جوانییەكانی ژینیان، هەروەكو چۆن هەندێك كەس خاك، یان فەلسەفە، یان مرۆڤدۆستی ئەكات بە ڕێنمایندەی ژیانی بۆ ئەوەی لە ناو کۆمەڵدا كارەكتەرێكی پۆزەتیڤ دەرکەوێت. ئیتر هەڵبژاردەنەكانی مرۆڤ بە پێی ئاستی خوێندەواری، كواڵێتی خوێندن، ژینگە ئەگۆڕێت. ئەگەر بۆ نموونە فەلسەفە ئەو هەموو فاكتەی دژ بە مرۆڤ و هاندانی دژ بە توونوتیژی تیا بوایە ئێستا دەمێك بوو لە مێژووی مرۆڤایەتیدا هەڵگیرابوو و قەدەغە كرابوو، هەروەكو چۆن( فرەژنی) لە مێژووی كۆنی گریكدا هەبووە، كە زانرا خزمەتی مرۆڤایەتی ناكات هەڵگیرا. ئایە ئەوە مرۆڤە بێ خودا و بێ ئاین و مرۆڤدۆستەكان نین سەرجەم داهێنانەكانی دنیایان بەرهەمهێناوە بۆ خزمەتی مرۆڤایەتی و مرۆڤ بە بێ بیركردنەوە لە باكگراوندی ئاینیان؟ مرۆڤ هەر كە بیری لە هەڵسەنگاندنی كارەكتەرو كەسییەتی  خۆی كردووە لە ژێر سنوور بەندییەكانی ئایدۆلۆژیەكدا هەرچییەك بێت جۆری ئەو ئایدۆلۆژیە، ئاینی، حزبی، پیاوانەی و ژنانەیی  سنوورەبەندی مۆراڵ، ئەقڵ و كرداری جوانی مرۆڤیش ئەكات. لەوانەیە ئەو ئاینە وایكردبێت هەزاران كەس مادەی هۆشبەر نەخوات، بەڵام پرۆگرامێكی تەلەفزیونیش ئەوە ئەكات. پێویستە ئاین زۆر لەوە گەورەتر بێت كە كاریگەری ڕێژەیی هەبێت. بۆیە  مرۆڤ ئەگەر خۆی لەوە گەورەتر نەزانی ئایدۆلۆژیەك سنوركێشی بكات، كەموكووڕییەك لە مرۆڤایەتی و تێگەشتن و متمانەی بە مرۆڤبوونی خۆی هەیە. هیچ ئایدیۆلۆژیەكی گشتگیر سیاسی بووبێت یان ئاینی نەیتوانیوە ئازادیی تاك بەرجەستەبكات، سەیرە بۆ ئایۆلۆژیەك سێكسی بە كۆمەڵ و سیغە وعورفی و  فرەژنی و زیندەبەچاڵ و كوشتن و جاریە و ...هتد ئەكات بە تایتڵ چ جۆرە ئازادییەكی بۆ ژن تێدایە. وابزانم من ئەبێت لە ئێوە زیاتر ئەو كەسانە بناسم كە باوەڕییان بە ئازادیی مرۆڤ هەیە بە گشتی نەك ژن ، ئەوانەش بە دەگمەن ڕۆژهەڵاتی تیا بووە، چوون ڕۆژهەڵاتی كێشەی لەگەڵ تێگەشتن لەكۆنسێپتەكە هەیە، ئەو دەگمەنانەش كە لە ئازادیی تێگەشتوون و كۆیلایەتی یان زیادەڕەوییان تیا نەكردووە، ئەو تاكانە بوون كە باوەڕیان بە مرۆڤبوونی خۆیان هەبووە، مرۆڤدۆستی ڕێنمایی ژیانی كردوون. كە مرۆڤ لە واتا دروستەكەی ئازادی و كۆیلایەتی تێگەشت ئەوجا ئەتوانێت لە لۆژیك و واقع تێبگات، لە بەر ئەوەی ئێمە هەر كەسەمان هێندەی تێگەشتنی خۆمان لە لۆژیك ئەگەین، پێناسی من جیاواز ئەبێت بۆ ئەوانەی وشە لە بری كردار پراكتیك ئەكەن، كاتێك دێتە سەر بە لۆژیككردنی ژیان.